De echte gekte begint pas na de crisis

Het is fijn dat we veel quarantainemaatregelen mogen afbouwen, nu de pandemie in Nederland voorlopig lijkt te kunnen worden ingedamd. Toch maak ik me ernstige zorgen over wat nu gaat komen. Sommige onheilsprofeten waarschuwen al: dit is niet het begin van het einde van de crisis, maar het einde van het begin. Hier wil ik het niet hebben over tweede, derde en jaarlijks terugkerende virusgolven, noch over de economische recessie die zal volgen. Wel over de geestelijke ongezondheid die niet kan wachten zich te manifesteren zodra de lichamelijke klachten zijn verdwenen.

Geestelijke gezondheid in crisistijd

‘Al ben je uit de oorlog, gaat de oorlog ooit uit jou?’, zong Marco Borsato voor War Child. Dat is een psychologische vraag die voor elke crisis geldt. Vraag maar aan alle 75-plussers die vorige maand aan het woord kwamen rond Bevrijdingsdag, aan iemand die vroeger gevangen zat in een onveilige thuissituatie, of aan overlevenden van kanker of een natuurramp. Er dreigt nu misschien geen gevaar meer, en toch heb je levenslang.

De Bijbel zit vol bevrijdingsverhalen, maar is wel van die waarheid doordrongen. Het volk van Mozes werd na een lange slavernij in Egypte bevrijd, maar is daarna nooit helemaal gelukkig geworden. De leerlingen van Jezus hebben hun gekruisigde rabbi springlevend voor zich zien staan, maar zijn toch nog bang en onzeker, zoals we in deze dagen voor Pinksteren gedenken. Geestelijke gezondheid is iets waaraan je moet werken voor, tijdens, en juist ook lange tijd na een crisis.

De mentale weerslag van rampspoed

Een berucht voorbeeld van de mentale weerslag die een quarantaine kan hebben, is Noachs verhaal. Hij wordt gered van een enorme eco- en genocide, terwijl hij met zijn gezin over de zondvloed heen drijft. Veilig, maar opgesloten, terwijl de hele wereld aan het veranderen is. Op het moment dat hij voorzichtig weer aan land durft te gaan, en de toekomst voor hem open ligt, komt de klap voor Noach. Hij slaat aan het drinken en waggelt naakt naar zijn tent, waar zijn zoon Cham hem aantreft. Cham haalt zijn broers erbij, en als Noach daar later achter komt, vervloekt hij zijn zoon. Daar heb je alle opgebouwde familiespanningen uit de tijd dat ze op elkaars lip zaten en niet naar buiten konden.

Noach is niet de enige die het compleet verliest na verlost te zijn uit een rampsituatie. Elia heeft erg lang ondergedoken gezeten. Hij kon zijn gezicht nergens laten zien omdat hij vogelvrij was als vijand van de regering. Op de dag dat hij eindelijk weer naar buiten is getreden, en nota bene voor de ogen van het hele volk in het gelijk wordt gesteld, wordt hij moorddadig. Hij laat 850 profeten ombrengen en krijgt daarna een burn-out.

Iets vergelijkbaars is Mozes overkomen. Hij heeft luxe gezien en slavernij. Hij heeft bevrijding gezien en hongergeleden. Alles leidde tot het moment dat hij een berg beklom om veertig dagen en nachten met God te converseren. Daar in die quarantaine, afgezonderd van zijn hele volk, krijgt hij een visie voor de toekomst van God. Hij hoeft niet meer achterom te kijken en niet in zijn trauma’s te blijven hangen, maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Na zijn periode op de berg gebeurt er iets dat hem zwaar tegenvalt, en laat hij pardoes drieduizend volksgenoten ombrengen.

De ellende is nog lang niet voorbij

Allemaal verhalen die ons laten zien dat een crisis veel langer duurt dan de kranten erover berichten. Zoals Noach nog niet echt vrij was toen hij uit die boot stapte, en Elia een geestelijk wrak was toen hij zijn grootste overwinning boekte op de Karmel, zo zullen velen in ons land nog lang aan corona lijden. Ook als hun longen compleet schoon zijn, ook als een vaccin ervoor zorgt dat de volgende generatie het woord COVID nauwelijks zal kennen. 

Er is grote, intensieve psychische zorgcapaciteit nodig als het virus is verdwenen. Voor iedereen die zijn bedrijf zag verdwijnen, of haar moeder. Voor iedereen die plannen in het water zag vallen, of gevangen zat met monsterlijke huisgenoten. Voor iedereen die al ziek of angstig of ongelukkig was, en deze lente een extra trap in de rug heeft gekregen. Deze kwetsbare groepen hebben al onze mantelzorgtalenten nodig, al het geld dat er beschikbaar is, en meer, voor de GGZ, en professionele, pastorale en simpelweg medemenselijke luisterende oren.

We moeten alles op alles stellen om te zorgen dat alle weeklachten niet in de mondkapjes verstommen. De ellende is pas over als ze uit ons hoofd is. Er zijn onzichtbare vijanden waartegen geen vaccin bestaat, en echte genezing kost veel tijd.