De doodstraf voor een leugentje? Nou, het ligt wel iets ge­nu­an­ceer­der...

Het verhaal over Ananias en Saffira begint in het Nieuwe Testament, tegen het slot van hoofdstuk 4 van het boek Handelingen. Het speelt af in de startperiode van de eerste kerk en de schrijver vertelt ons dat alle gelovigen één van hart en ziel waren en dat geen van hen zijn bezittingen beschouwde als zijn persoonlijk eigendom, want ze hadden alles gemeenschappelijk.

Hij schrijft verder dat van tijd tot tijd wie een stuk grond of een huis bezat dat verkocht, de opbrengst van de verkoop naar de apostel brachten en dat aan hun voeten neerlegde, waarna het geld naar behoefte onder de gelovigen werd verdeeld.

Dan komt er een man, Ananias, op het toneel die, samen met zijn vrouw Saffira, een stuk grond verkocht. Met haar medeweten houdt hij een deel van het geld van de verkoop achter. Hij brengt de rest van het geld naar de leiders van de kerk, en doet alsof dat al het geld was wat hij had gekregen voor de verkoop.

Hij valt dood neer. Zomaar.

Petrus, een van de leiders van de kerk, valt uit tegen hem, als hij vraagt: Ananias, hoe komt het dat Satan je hart zo heeft vervuld dat je hebt gelogen tegen de heilige Geest en dat je een deel van de opbrengst die je kreeg voor dat stuk grond voor jezelf hebt gehouden? Petrus stel hem nog meer vragen, wat eindigt in een crescendo met de verklaring: Niet de mensen heb je bedrogen, maar God zelf.

De tekst vervolgt met: Bij het horen van deze woorden viel Ananias neer en stierf. Gewoon, zomaar.

De mensen die hiervan getuige zijn, zijn erg geschrokken, zoals je kunt begrijpen. Er komen een paar jonge kerels die het lichaam meenemen en begraven. Zo’n drie uur later komt Saffira binnen. Petrus vraagt haar of het geld dat Ananias heeft gegeven het hele bedrag was van de verkoop, ze zegt Ja.

Petrus vraagt haar vervolgens hoe ze de heilige Geest op de proef kon stellen. Vervolgens vertelt hij haar dat de jongemannen die net het lichaam van haar man hebben weggesleept voor de deur staan en dat ze klaarstaan om haar ook weg te dragen.

En onmiddellijk valt Saffira dood op de grond. De kerels die het lichaam van haar man hebben weggedragen, dragen haar naar buiten en begraven haar bij haar man, en weer is iedereen enorm geschrokken. En dat is het verhaal.

Laten we er even een ogenblik bij stilstaan. Denk eens al aan die mensen die in de loop der jaren tegen ons hebben gezegd dat ze een nieuwe kerk willen starten. Een kerk die fris is en echt en relevant, je weet wel, net als de nieuwtestamentische kerk. Echt? Net als die in Handelingen 4 en 5? Want daar vielen de lijken links en rechts van je neer…

Genade heeft gevolgen

Bedenk dat de schrijver van het boek Handelingen veel materiaal heeft om uit te putten. Veel verhalen, veel verslagen, tal van herinneringen. Bij het schrijven van zijn verslag moet hij keuzes maken over wat hij opneemt en wat hij weglaat. Met andere woorden, de volgorde van deze verhalen is niet willekeurig.

Lucas heeft een agenda, een boodschap. Hij vertelt een duidelijk verhaal. En een van de dingen die we volgens hem moeten weten aan het eind van hoofdstuk vier is dit: Gods genade was zo krachtig aan het werk in hen allen dat niemand onder hen enig gebrek leed.

Volgens Lucas is een van de directe gevolgen van Gods genade in actie dat mensen zorgdragen voor elkaars materiële behoeften. Voedsel, water, kleding, onderdak, gezondheidszorg, dat soort dingen. Voor Lucas is genade niet een abstract, theologisch concept, maar een realiteit die mensen ertoe brengt om in actie te komen voor elkaar.

Genade heeft gevolgen. Het zorgt voor menselijke verbinding en gemeenschap, gegrond in werkelijke behoeften waarin wordt voorzien door echte mensen op tastbare manieren.

Je bent juist niet aan jezelf overgeleverd

Soms praten mensen over de economie en de politiek en over hun overtuigingen hoe de dingen zouden moeten gaan. Wat je dan subtiel (en niet zo subtiel) opvangt, is hun overtuiging dat we allemaal aan onszelf zijn overgelaten. Het is aan onszelf om het uit te zoeken en om vooruit te komen in de wereld, om hard te werken om te krijgen wat we nodig hebben.

Het is interessant om te zien dat, van alle dingen die Lucas ons zou kunnen vertellen over de eerste kerk, hij vooral wil dat we weten dat je in de vroege kerk niet aan jezelf was overgeleverd. Er waren andere mensen die naar je omkeken. Anderen die jou steunden, die te hulp schoten en ervoor zorgden dat je kreeg wat je nodig had.

Oprechtheid is belangrijk voor Petrus

Petrus is wel wat hardvochtig, vind je niet? Waarom valt hij zo uit tegen Ananias en Saffira? Het ging in de kerk toch om genade? Ze gaven wat geld, oké, waarom was hij daar niet blij mee?

Goede vragen. We beginnen met wat achtergrond. Want Petrus heeft een verleden. Hij is die man die Jezus heeft verraden, weet je nog? Dit is de kerel die, toen het link begon te worden, tegen allerlei mensen zei dat hij Jezus niet kende, terwijl hij Jezus wél kende.

En nu leidt hij de kerk. Snap je dan waarom oprechtheid juist voor hem zo belangrijk is? Het gaat Petrus niet om het geld. Nergens zie je hier ook maar het geringste spoortje van hebzucht bij de kerkleiders. Wat Petrus enorm veel verdriet doet, is de oneerlijkheid. Dat doen alsof maakt hem zo kwaad.

De fatale gevolgen van doen alsof

Als je je grond verkoopt en je houdt het geld, dan is dat prima. Als je je grond verkoopt en je geeft het geld aan de kerk om het naar behoefte te verdelen onder de gelovigen, dan is dat prima. Maar wat je ook doet, volgens Petrus moet je geen show komen maken van je vrijgevigheid, en de indruk geven dat dit al je geld is, als dat niet zo is. Er zijn weinig dingen die zulke fatale gevolgen hebben voor de levensduur van een gemeenschap dan doen alsof.

Het was nooit om het geld te doen. Het gaat om deelnemen. Een nieuw soort wereld. Het gaat erom dat ieder van ons, zoveel we kunnen, z’n plicht vervult en bijdraagt aan het gemeenschappelijk belang. Soms heb je niets om te geven. Soms heb je geen geld, geen middelen, geen hoop. En op die momenten heb je anderen nodig. Je moet weten dat je het niet alleen hoeft te doen.

Maar waarom gaan ze dood?

Want dat is waarom zoveel mensen vragen hebben over dit schriftgedeelte, toch? Je probeert uit te zoeken waarom die mensen sterven. Ik wil graag wat zaken ophelderen.

Punt 1: dit is het Nieuwe Testament en er sterft iemand. Yep. Zo gaat het verhaal. Soms hoor je mensen praten over de Bijbel alsof die uit twee losse delen bestaat. Het bloederige, gewelddadige deel van het Oude Testament, waarin God naar willekeur allerlei mensen uitschakelt om allerlei redenen. En dan het deel van het Nieuwe Testament, waarin God opeens veel aardiger wordt vanwege Jezus en er niemand sterft.

Maar in werkelijkheid komt er nogal wat dood voor in het Nieuwe Testament. Heb je het laatste boek in de Bijbel, Openbaring, weleens gelezen? Daar zit veel dood in. En er zit ook een heleboel liefde en genade en vrijgevigheid in het Oude Testament. Dus laten we niet blijven hangen in van die simplistische categorieën. De Bijbel is veel complexer, want het leven is veel complexer.

Punt 2: als je dit verhaal zorgvuldig leest, zal je merken dat God op geen enkel moment de schuld krijgt van deze doden. Ananias en Saffira vallen dood neer, maar nergens wordt gezegd dat God hen doodt. Veel mensen vragen waarom God hun leven beëindigde, maar dat staat niet in het verhaal. De details zijn van belang, zoals altijd.

En als 3e punt: als we dit verhaal lezen, dan lezen we een verhaal dat geschreven is door een echt mens en dat weergeeft hoe hij hun wereld bezag. Dat is geen nieuw idee, maar wel revolutionair als je de Bijbel leest. Bedenk dat dit verhaal is geschreven in de eerste eeuw. Mensen hadden toen een veel magischer, meer mythisch wereldbeeld. (Vulkanen barsten uit omdat de goden boos zijn, stormen steken op vanwege een conflict tussen godinnen, het gewas groeit niet als gevolg van goddelijk ongenoegen.)

Dit verhaal werd grofweg 1400 jaar vóór de wetenschappelijke revolutie geschreven. Gegevens en bewijs en proefneming waren niet de belangrijkste bril waardoor mensen de wereld bezagen.

Overval bij de juwelier

Laat ik het anders zeggen: Stel, je bent in een juwelierswinkel en je staat op het punt om een mooi kettinkje te kopen voor je lief, als er een kerel komt binnenrennen met een bivakmuts op, zwaaiend met een pistool, terwijl hij roept Sta stil of ik schiet! Je staat daar als bevroren, terwijl hij de vitrines leegt in een zak, en het personeel vervloekt omdat ze hem niet snel genoeg helpen.

Dan is hij klaar, rent de winkel uit, de straat op… waar hij wordt aangereden door een vuilniswagen die net voorbijrijdt. Ho. Stop. Pauze. Denk na.

Wat dacht je, precies op het moment dat je zag dat hij werd aangereden? Misschien iets als:

• Net goed, dat is z’n verdiende loon
• Wel, hoe toepasselijk
• Hij vroeg erom…
• Gerechtigheid is poëtisch, vind je niet?

Als je zoiets dacht, wat gebeurt er dan in je hoofd? Je verbond de twee gebeurtenissen met elkaar.

Een kerel berooft een winkel, wordt aangereden door een wagen. De ene gebeurtenis leidt tot de andere. Natuurlijk. Gerechtigheid. Het universum is weer in evenwicht gebracht. Net goed! Je oogst wat je zaait. 

Onthou goed dat je geest deze verbanden van nature wil leggen, zelfs al leef je in een moderne wereld die al zo’n driehonderd jaar onder de invloed staat van de wetenschappelijke revolutie. Het is er bij ons ingestampt dat je feitelijk bewijs en concrete gegevens nodig hebt om elk ingewikkeld, kronkelig idee dat deze twee gebeurtenissen met elkaar in verband staan te ondersteunen.

En toch kun je niet anders.

Gebeurtenissen met elkaar verbinden

En nu gaan we tweeduizend jaar terug in de tijd. Zie je hoe mensen, die veel eerder leefden in de geschiedenis van de mensheid, gewend zijn om gebeurtenissen met elkaar te verbinden? Zie je hoe Lucas een verhaal placht te vertellen dat impliceert dat de leugens van Ananias en Saffira leidden tot hun dood?

Het was heel normaal en natuurlijk in de eerste eeuw, om aan te nemen dat gebeurtenissen, en dan met name ongewone of zeldzame gebeurtenissen, bovennatuurlijke oorzaken hadden. Het verhaal dat Lucas hier vertelt, is een uitstekend voorbeeld van hoe mensen de wereld beschouwden.

Wij, moderne mensen willen van nature verklaringen hebben voor wat er precies is gebeurd. En in de afwezigheid van proefneming en gegevens en verklaringen, maken we ze zelf. Misschien hadden ze last van hartaandoeningen, misschien was de psychosociale druk van het verraad van hun gemeenschap te veel voor hen om te dragen. Misschien stierven ze later door een voedselvergiftiging, maar gebeurde dat zo snel na het voorval met Petrus, dat Lucas niet anders kon dan het dramatischer opschrijven dan het feitelijk gebeurd was…

Wij, moderne mensen zijn hier dol op, het is als een soort reflex. Een impuls waarop we onmiddellijk reageren, met een verhaal als dit moeten we wel op zoek naar rationele oorzaken.

De kracht van het verhaal

Maar dit alles gaat voorbij aan de kracht van het verhaal. Naarmate we verder die kant opgaan, raken we verder weg van de kracht van het verhaal om ons te veranderen en ons wakker te schudden.

Lucas wil ons ervan doordringen dat de opstanding leidde tot de vorming van een gemeenschap van gulle en eerlijke mensen die alles overhadden voor het welzijn van elkaar. Ze waren zich uiterst bewust van Gods aanwezigheid in hun midden, die hen leidde en overtuigde en hen hoop bood dat een betere wereld echt mogelijk was. Precies daar, op dat moment, als iedereen z’n schouders eronder zette.

Is er een God die hen neersloeg?
Wist Petrus eigenlijk echt dat ze gingen sterven?
Is dit een voorbeeld van een bovennatuurlijk oordeel?

Ik heb geen idee. Dat weet niemand.

Laat het verhaal zijn wat het is. Laat de Bijbel zijn wat het is. En ga dan zorg dragen voor de noden van iemand. En doe niet alsof je rechtvaardiger bent dan je bent.

Dat zal je dood ​​​​​worden.