Daniëlla Zwaaf spreekt met jongeren over oorlog en an­ti­se­mi­tis­me

“Ok mensen, we gaan een test doen.” Daniëlla kijkt de groep 16-jarigen uitdagend aan. “Heb jij blond haar en blauwe ogen? Blijf dan in de klas zitten. Heb jij géén blond haar en géén blauwe ogen? Kom dan naar voren. Ja, kom maar. Loop door naar de gang.”

Meer dan de helft van de klas staat op en schuifelt lacherig naar voren. “Ehh, ik ben blond, m’n ogen zijn lichtbruin, moet ik ook weg?” Ja zeker, hups, weg hier. Daniëlla sluit de deur.

De overgebleven jongens en meiden wiebelen wat ongemakkelijk op hun stoel en kijken naar de deur waarachter hun klasgenoten zojuist verdwenen zijn. “Zo ging dat dus. Hitler wilde alleen übermenschen en die hadden blond haar en blauwe ogen. Kenmerken waar je zelf geen zeggenschap over hebt en die ook niets over je karakter zeggen.”

De toon is gezet. De klas is vol aandacht. 

(tekst loopt door onder foto)

Gastlessen over de oorlog

Sinds de coronarestricties zijn opgeheven, staat Daniëlla Zwaaf (52) bijna wekelijks op een school voor een groep kinderen of jongeren. Vrijwillig. Ze vertelt aan hen het verhaal van haar eigen opa Abraham Zwaaf. Abraham hielp zijn familie om onder te duiken tijdens de Tweede Wereldoorlog, maar wordt zelf verraden en moet naar Auschwitz. Daar overleeft hij de beruchte dodenmars. Daniëlla: “Doordat de leerlingen zich in het verhaal van één persoon verplaatsen, komt ‘het grote verhaal’ dichtbij. Wat mijn opa meemaakte, omdat hij toevallig Joods was, is gruwelijk, heftig, onbegrijpelijk en oneerlijk. Het gaat over onmacht, over uitsluiting en vervolging."

Daniëlla merkt dat jongeren direct begrijpen dat dit verhaal ook over ‘het nu’ gaat. “In het groot kennen ze allemaal de verhalen van wat er nu in Oekraïne gebeurt, maar ook dichter bij huis speelt het. Want als je een buitenlandse achternaam hebt, vind je veel minder makkelijk een stageplek. Pesten? Dat is aan de orde van de dag en is niets meer of minder dan iemand buitensluiten. Deze mechanismes beginnen klein en kun je het beste zo vroeg mogelijk doorhebben. Daarom geef ik deze gastlessen.”

Stichting Na de Oorlog

Deze gastlessen worden georganiseerd door stichting Na de Oorlog. Na de Oorlog is het landelijke centrum waar scholen een naoorlogse gastspreker kunnen aanvragen. Dit jaar alleen al geven zij 850 gastlessen door heel Nederland. De sprekers delen hun persoonlijke verhaal over familie die tijdens de Tweede Wereldoorlog ooggetuige of slachtoffers is geweest van de Holocaust. Dit persoonlijke verhaal is kapstok voor gesprek met de scholieren. Na de Oorlog hoopt hiermee bewustwording te creëren over de gevolgen van uitsluiting en discriminatie.

Daniëlla: “Ik sta zelf gemakkelijk voor een groep en ik ben heel erg gedrevenom bespreekbaar te maken wat niet bespreekbaar is. Inmiddels weet ik ook hoe moeilijk het is om onderwerpen als uitsluiting en racisme op een respectvolle manier te bespreken. Eerst dacht ik nog dat ik mijn gastlessen een soort geschiedenisles kon geven, feitjes opsommen. Gaandeweg heb ik het verhaal van mijn opa steeds meer doorleefd.Er zijn vaak momenten geweest, tijdens het oefenen, dat ik niet verder kwam omdat ik zo moest huilen. Op die momenten voelde ik wat mijn opa en oma meegemaakt moeten hebben. Verschrikkelijk. Het is me daardoor steeds duidelijker geworden dat juist het persoonlijke verhaal heel krachtig is en inzicht geeft.”

Scherp en warm

In het dagelijks leven is Daniëlla coach en trainer. Ze begeleidt personen en teams om (verborgen) weerstanden bespreekbaar te maken zodat iedereen prettiger kan functioneren. Net als voor de klas eigenlijk: “Kwetsbare situaties, zoals gepest worden of discriminatie, zijn niet eenvoudig om te bespreken. Ik word dan ook echt heel blij als er tijdens een les openheid ontstaat en jongeren eerlijk durven te zijn.”

Deze rol om 'dat wat verborgen is, boven tafel te brengen', is haar op het lijf geschreven. Daniëlla: “Als meisje van 7 jaar vroeg ik mijn opa al naar het nummer (kampnummer, red.) op zijn arm. Ik voelde: er is iets, maar er wordt niet over gepraat. Mijn opa wilde er niet over praten, hij zei dat het zijn telefoonnummer was. Ik wist dat dit niet zo was, maar het mocht er blijkbaar niet over gaan. Zoals ik als klein meisje al op zoek was naar ‘het verhaal achter het verhaal’, doe ik dat nu nog. Dit is ook mijn drijfveer geweest om het verhaal van mijn opa te achterhalen." 

Daniëlla dook zelf in haar familiegeschiedenis en ontdekte veel over het leven en de keuzes waar haar opa en oma voor hebben gestaan. "Ik ben altijd op zoek naar datgene wat verborgen is maar daglicht verdient. Zowel in mijn werk als ook voor de klas ben ik scherp, maar altijd met warmte. Ik heb veel compassie, want mensen zijn niet voor niets hoe ze zijn. Iedereen heeft een eigen verhaal. Het is belangrijk om zonder oordeel te leren luisteren naar een ander.”

(tekst loopt door onder foto)

Duivels dilemma

Een indringend moment in de gastles van Daniëlla is het moment waarop haar opa en oma voor de keuze staan of ze hun paar maanden oude dochtertje wel of niet zullen meegeven aan het verzet. Als ze dat doen, kan ze naar een onderduikplek gebracht kan worden. “Maar, wat zou jij doen?”, vraagt Daniëlla dan aan de klas, terwijl ze een babypop in doeken gewikkeld uitgestrekt in haar armen houdt. Meestal valt de klas stil. Soms moet er iemand huilen. Het is een duivels dilemma. "Ik zou m'n eigen kind houden". “Ik zou haar weggeven, dan is zij tenminste veilig.”

Daniëlla: “Leerlingen kiezen verschillend en dat zorgt voor reuring in de klas, soms ook bij de docenten. Maar er is geen goed of fout in persoonlijke standpunten. Een keuze in heel moeilijk omstandigheden is gewoon heel moeilijk. Vraag liever door naar iemands motivatie. Naar elkaar luisteren is het belangrijkste dat er is. Het is aan ons allemaal om hier een veilige sfeer voor te creëren. Dat doe je door jezelf niet boven een ander te plaatsen. Door te luisteren zonder oordeel.”

Grijp jij in?

Voor Daniëlla is het geven van gastlessen dé manier om een steentje bij te dragen aan meer onderling begrip en gelijkwaardigheid. “Onder kinderen en scholieren gebeurt het vrij makkelijk dat mensen uitgesloten worden omdat ze er anders uitzien of zich anders gedragen. In mijn lessen leg ik daarom de vraag op tafel: laat jij deze situatie gebeuren of grijp je in? Blijf je ‘toeschouwer’ of durf je er wat van te zeggen? Juist als een kind dan aangeeft ‘dat hij of zij het eng vindt om bijvoorbeeld een pester aan te spreken, denk ik: dit is dus precies waar het om gaat. Iemand die heel eerlijk aangeeft dat de keuze lastig is. Laten we hier bij stil staan en niet gelijk zeggen dat diegene ‘laf’ is. Zo stimuleer ik hen op een meer verbindende manier met elkaar te om te gaan. Het verhaal van mijn opa helpt om dit bespreekbaar te maken.”

Dansen

Hoe zit 4 mei er dit jaar voor Daniëlla uit? Tijdens Nationale Dodenherdenking staat ze niet zoals andere jaren op de Dam of in de Hollandsche Schouwburg. Daniëlla: “Ik ben dit jaar in Israël en daar vieren ze Onafhankelijkheidsdag*. Wellicht sta ik ergens te dansen, wat ik prima vindt, ik gedenk 4 mei in elke gastles die ik geef.”

Bekijk hier een video over de gastles van Daniëlla Zwaaf:

Daniëlla Zwaaf (52)woont met dochter (20) en zoon (18) in Broek in Waterland. Ze werkt als coach, trainer en traumabehandelaar en is gastspreker voor stichting Na de Oorlog. Na de Oorlog is het landelijk centrum waar scholen een gastsprekers kunnen aanvragen. Na de Oorlog is ook  actief met projecten tegen antisemitisme.

*In Israël wordt de Holocaust jaarlijks herdacht op de 27e van de Joodse maand nisan. Dit valt meestal in april of mei.

Beeld: Dirk Spits 
(Foto's zijn met toestemming gemaakt tijdens een gastles voor 3 VWO op het Montessori Lyceum Amsterdam op 21 april jl.)