Column Rob Oudkerk: "'Nooit meer' is een kwestie van daden, niet van woorden"

"Wat betekent het woord onverteerbaar eigenlijk? Dat je darmen het niet kunnen wegwerken, zegt de medicus in mij. Figuurlijk 'onaanvaardbaar', zegt de Dikke van Dale. Wat zou het dan bestuurlijk betekenen? Niks. Het is vaak management by speech zonder enige bestuurlijke consequentie. 

Van de politiek en haar besturingsapparaat kan je niet veel verwachten bij het woord onverteerbaar. Niet van links, niet van rechts, niet van bestuurders. Dat moet van de bevolking zelf komen. Dat die zegt: 'Tot hier en niet verder' en de daad bij het woord voegt. Tot die tijd zitten we jaarlijks te luisteren naar afkeurende woorden over nog steeds opkomend antisemitisme.

Open armen of dichte deuren

Dit jaar sprak de burgemeester opnieuw mooie woorden. Ik hoorde haar zeggen dat we om onze Joodse stadsgenoten heen moeten gaan staan. Letterlijk of in ieder geval figuurlijk zou dat heel mooi zijn. Maar dit jaar kan haar uitspraak ook bestuurlijk wel degelijk geïmplementeerd worden.

De Joodse comedian Yohay Sponder die werd geweerd door Boom Chicago, bijvoorbeeld. Hij stuit namelijk overal in Amsterdam op dichte theaterdeuren. Wat ik dan zou verwachten van een bestuurder is dat hij of zij zegt: 'Dat is een schandaal en ik ga met die instellingen in gesprek!' Je zou toch mogen verwachten dat subsidies meteen stoppen voor theaters die joden weigeren op het podium. Dan sta je 'om ze heen'.

Ook de premier hield gisteren een korte toespraak. Hij zei op de herdenking dat antisemitisme steeds meer aanwezig is. Hetzelfde als de woorden van de burgemeester twee jaar geleden. Management by speech, meer kan ik er niet van maken. Die woorden raakten mij niet.

Met haat valt niet te leven

Schoof zei wel dat met haat niet te leven valt. Toen dacht ik: dat is een oproep aan iedereen, niet alleen aan bestuurders. Niet de politiek, maar de burgers moeten het heft in handen nemen waar het 'nooit meer' betreft.

Twee personen bij deze herdenking overtuigden mij uiteindelijk dat het inderdaad helemaal van onszelf moet komen. Allereerst was daar de jonge Aron Rodrigues Pereira, aangekondigd als een derde generatie joodse man. Hij begon zijn toespraak met de woorden dat hij met zijn ouders mee moest naar Auschwitz. 'Ik heb de hele dag al de oorlog in huis met mijn ouders: moet ik dan ook nog naar de kampen?' Maar dat bezoek veranderde zijn kijk. Antisemitisme is niet iets van het verleden. Hij maakte grote indruk op mij met zijn verhaal. Hij gaf me weer een beetje hoop. Van de nieuwe generaties moeten we het hebben.

Nooit weer?

De tweede persoon die mij raakte was Samuel de Leeuw. Hij is één van de kinderen die mijn moeder samen met anderen wist te redden uit de joodse crèche in Amsterdam. Hij kon daarna onderduiken in Limburg. Samuel sprak geen woord bij de herdenking. Hij legde een krans.  We stonden op honderd meter afstand van elkaar en ik voelde hoe mijn moeder toekeek. Zonder haar waren we er allebei niet geweest. Later die avond zag ik Samuel weer in het RTL-4 journaal. Zittend naast zijn kleindochter en met tranen in zijn ogen, schetste hij zijn angst en dat hij het vertrouwen aan het verliezen was dat het allemaal 'nooit weer' zou gebeuren. 

Ik keek het fragment een paar keer terug. En toen wist ik het zeker. Van Aron en Samuel moeten we het hebben. Hun woorden zijn oersterk. In hun optreden herken ik de bezieling van mijn moeder. Bestuurlijke, repeterende taal van burgemeesters en premiers is te krachteloos om echt iets te doen tegen jodenhaat. Het helpt wel, maar het werkt niet.

Moed

Laat ik met u afspreken dat ik volgend jaar en over twee jaar weer ga. Ik ben benieuwd wat ik dan hoor, maar ik ben bezorgd over wat er in de tussentijd dan is gebeurd. Maar ik houd hoop dat de woorden van Samuel en Aron en het handelen van mijn moeder in de oorlog hun kracht behouden. Dat het iedereen de moed geeft om daadwerkelijk om joden heen te staan."