Biechten bij een ‘AI-Jezus’: die kant moeten we niet op

“Ik zie dit vooral als een experimenteel project van die kerk om het geloof dichter bij mensen te brengen”, reageert zelfbenoemd ‘AI-Theoloog des Vaderlands’ Jack Esselink. “In de media wordt vaak het woord biechten gebruikt, maar de initiatiefnemers willen vooral inzetten op een gesprek. Dus het is genuanceerder dan deze stelling suggereert. Los daarvan: ik ben niet op voorhand tegen zo’n creatief initiatief.”

Waarom niet?

“Voor mij staat dit project, dat technisch gezien trouwens goed in elkaar zit, symbool voor wat er in de wereld gebeurt. AI krijgt meer en meer de rol van adviseur. Veelzeggend: op Character.ai, een website waarop je gepersonaliseerde AI-chatbots kunt vinden, is de psycholoog-bot de meest gebruikte. Dit Luzern-project laat zien dat AI een steeds grotere rol gaat spelen in alle aspecten van ons leven, dus ook in ons geloofsleven. Je zou het als leermiddel kunnen zien. En wellicht als een kunstproject dat uitdaagt tot diepere reflectie: wat vinden we hiervan?”

Zou jij ‘m uitproberen?

“Ja, alleen al vanwege mijn interesse voor alles wat met de combinatie van theologie en techniek te maken heeft. Zo gek nieuw is het principe erachter trouwens niet. Zo heb je in Nederland al enkele jaren JesusPT, waar je zogenaamd met Jezus kunt praten via WhatsApp. Een chatbot die, net als de AI-technologie in Luzern, is gevoed met heel veel Bijbelteksten.”

Snap je dat christenen die ‘AI-Jezus’ in Luzern als controversieel kunnen ervaren?

“Zeker. Het voelt voor veel mensen natuurlijk ongemakkelijk, want zoiets zijn we totaal niet gewend. Omdat ik me dagelijks intensief met AI bezighoud, ligt dat voor wel mij wat anders. Zelf vind ik het niet controversieel. Ze noemen hem Jezus, maar je praat gewoon met een chatbot en uiteraard niet werkelijk met Hem.”

Vooraf moet je bevestigen dat je op eigen risico met deze avatar in contact komt…

“Dat zal iets juridisch zijn: ze dekken zich voor alle zekerheid in. Als je ChatGPT gebruikt, krijg je ook te horen dat de uitkomsten mogelijk onjuist zijn en de feiten zelf moet checken. Wat dat betreft, is deze ‘AI-Jezus’ een goede metafoor: steeds vaker zullen we te maken krijgen met systemen die zich menselijk voordoen, maar dat niet zijn.”

Een avatar van Jezus gaat wel veel verder dan een JesusPT-chatbot. Op z’n minst wordt sterk de suggestie gewekt dat je daadwerkelijk met Jezus in een biechthokje zit. Hij lijkt op een levend persoon, kijkt je aan en reageert op wat jij zegt.

“Dat maakt het een beetje spannend. Dus in die zin snap ik de vraag: moeten we die kant wel op? En dat die suggestie wordt gewekt, mede door die sacrale setting van een kerk en een biechthok, vind ik wél problematisch. Tegelijk wordt die suggestie weer ontkracht, in die zin dat óók duidelijk wordt gezegd: dit is niet werkelijk Jezus. Dus het is wat ambivalent. Al word je zeker niet bewust misleid. Als je een helpdesk belt, praat je ook heel vaak met een computer. Die helpt je net zo goed als een mens, zo niet beter. Maar als het om gevoelige zaken gaat, zoals een daadwerkelijke biecht? Dan denk ik: nee, die kant moeten we niet op. En ik ben er zeker ook geen voorstander van dat technologie andere heilige handelingen en geestelijke gesprekken met echte dominees of priesters zou vervangen.”

Veel gelovigen voelen intuïtief een bepaalde huiver zodra AI-technologieën worden toegepast voor iets wat zij als heilig ervaren. Hoe verklaar je dat?

“De reden is dat het met je hart te maken heeft. Dan reageren mensen soms met heel veel emotie, vanuit angst of onwetendheid. Het lijkt me goed om daar het gesprek over op gang te brengen. Juist zo’n project als dit kan helpen je te realiseren dat we in een wereld leven die in toenemende mate digitaliseert. Kort en goed: ja, er zijn best wat kanttekeningen bij te plaatsen. Maar puur beschouwd als een kunstzinnig experiment, bedoeld om het gesprek hierover te bevorderen en mensen aan het denken te zetten, is het wat mij betreft heel geslaagd – juist omdat het een beetje schuurt.”