Art Stations of the Cross: een bijzonder reli-kunstproject in Amsterdam

Vorig jaar, rond deze tijd stonden initiatiefnemer en co-curator Marleen (Hengelaar, hoofdredacteur van ArtWay) en ik voor Trinity Church Wall Street in Manhattan om de opening van Art Stations of the Cross 2018 mee te maken. Daar hebben we besloten om samen met een team dit project in Amsterdam te realiseren, uiteindelijk met zeven Nederlandse en zeven internationale kunstenaars.

Een van de kunstwerken die we daar zagen was ontworpen door Roland Biermann. Werk van hem is ook nu in Amsterdam te zien: hiervoor ontwierp hij een site-specifieke installatie ook met rood geverfde olievaten en vangrails in de vorm van Andreas kruizen (in het logo van het project en ook in het wapen van Amsterdam). Deze nieuwe in opdracht vervaardigde installatie is te bezichtigen in de Hoftuin als statie 2: Jezus neemt het kruis op zijn schouders.

Snoer van heilige ruimtes

Ik ben altijd onder de indruk van gewijde ruimtes waar mensen hun onuitgesproken geheimen, pijn, verdriet, geluk en dankbaarheid naartoe brengen. Het leven is voelbaar heilig daar, zo echt.

Vergelijkbare ervaringen heb ik op plaatsen waar goede beeldende kunst wordt tentoongesteld. Dat kan een heilige ruimte worden: een verzamelplaats van onzichtbare indrukken van het bestaan. Goede kunst is soms in staat om iets uit te drukken van het zijn dat in woorden niet helemaal mogelijk is.

De hedendaagse kunstpelgrimage Art Stations of the Cross is een snoer van dit soort kunst en ruimtes geworden. Het is een aanrader voor ‘pelgrims’ die op een alternatieve manier op zoek gaan naar zichzelf,  naar ons ‘zelf’, naar verbinding en vooral naar een manier om thuis te zijn in het leven.

Door kunst, passie, compassie en gerechtigheid te verbinden met de 14 staties van Jezus’ Via Dolorosa word je geconfronteerd met het heilige en het profane; in de beelden, op straat, in kathedralen en in verborgen ruimtes waarvan je niet eens wist dat ze bestonden.

Geen angst meer

De eerste statie (Jezus wordt ter dood veroordeeld) is geplaatst in de Nicolaasbasiliek die is gewijd aan de Heilige Nicolaas, beschermheilige van o.a. kinderen, schippers en de havenstad Amsterdam.

Deze iconische Madonna (olieverfschilderij Madonna del Mare Nostrum van Hansa Versteeg) staat er in haar volle waardigheid, zij kent geen angst meer. Haar thermische nooddeken verwijst naar de vele andere moeders aan de kusten van de Middellandse Zee. Zo is zij helemaal van deze tijd. Tegelijkertijd is zij de tijdloze moeder die welbewust de belofte voor de toekomst in haar armen draagt. Zij is zelf de vraag geworden: sluit jij ons in je hart?

Troubled waters

Het thema van de editie in Amsterdam is Troubled Waters, wijzend naar het water dat Amsterdam zo schitterend en uniek maakt, maar tegelijkertijd zo veel problemen met zich meebrengt op het gebied van bijvoorbeeld de wereldwijde (mensen)handel, vervuiling en klimaatverandering.

Naast de genoemde Madonna del Mare Nostrum is Salt Water Skin Boats van Erica Grimm een indrukwekkende installatie over dit onderwerp. Net als de oceanen zijn wij mensen ook een netwerk van biochemische reacties waarbij het evenwicht al snel verstoord kan worden met verregaande gevolgen. Deze bootachtige vormen zijn gemaakt van natuurlijke materialen en dierenhuiden, maar ook van diepzeekaarten en wetenschappelijke formules over de smeltende poolijs en verzuring van de wateren.
Het geheel is begeleid met een soundscape. De boten hangen in het betoverende licht van de Waalse kerk als de 11^e statie: ‘Jezus wordt aan het kruis genageld’.

Een kunstwerk met bijtende ironie over de veranderende klimaat is Lynn Aldrichs Ocean Eden. Het ‘koraal’ ziet er best wel vrolijk en kleurrijk uit als het netjes is verzameld en opgezet, maar het is dood, giftig en ‘made in China’.

Reiservaringen van ontheemden

Een andere associatie met water is de installatie Water no longer dances with light van Güler Ates. Güler groeide op in de mystieke traditie in het oosten van Turkije. In haar praktijk in London werkt ze met video, fotografie, prentkunst en performance. Een van de kernelementen van haar werk is culturele verplaatsing. Zij onderzoekt de wisselwerking tussen de Westerse en Oosterse cultuur.

Voor dit project heeft Güler een installatie ontworpen waarvoor ze maandenlang de reiservaringen van vele ontheemden verzamelde. Zij schonk hun tijd en aandacht en luisterde naar hun ingrijpende relaas. De verhalen over een ‘tussentijd’, geschreven in uiteenlopende talen en geprint in een lettertype dat ons doet herinneren aan verhalen uit oeroude codices, vormen samen een kunstwerk. In een golvende beweging vullen ze het volledige grachtenkamertje van de katholieke Onze Lieve Vrouwekerk, ook de Syrische Orthodox Kerk van Amsterdam.

Onthullend gesluierd

Tussen de gedichten en kronieken door zijn ook foto’s van een gesluierde vrouw in de kerk geplaatst.

Een sluier voorkomt typering omdat ze bedekt, tegelijkertijd onthult ze ook veel. Ze komt in veel culturen voor, denk aan de sari, de boerka of de bruidssluier in de Westerse cultuur. Cultuurhistorisch gezien droeg de sluier vaak de betekenis van een hogere rang in de maatschappij. Maar ze refereert ook aan hoe bijvoorbeeld Maria is verbeeld door de eeuwen heen in de Westerse kunstgeschiedenis. Verschillende interpretaties zijn mogelijk.

De kunstenares: ‘Ik gebruik een historische vergelijking om sociale en politieke punten te markeren, in het bijzonder rondom het gebruik van een sluier. Altijd onderzoek ik de geschiedenis van de locatie waarin ik werk. Het bepaalt ook de kleur van de sluier die ik gebruik voor het model.’

In het oeuvre van de kunstenaar vormt deze figuur een enigmatisch middelpunt, een plaats waar Oost en West elkaar ontmoeten.

Er is kunst te zien in religieuze én seculiere locaties, ook van Arent Weevers, Jan Tregot, Janpeter Muilwijk, Anjet van Linge, Paul van Dongen, Masha Trebukova, Yona Verwer en Iris Kensmil.

Een nieuw soort aanwezigheid

De laatste locatie herbergt de 14^e en 15^e (graflegging en opstanding) statie tegelijkertijd. Het is de installatie van Giorgio Andreotta Calò: Αναστάσης (Opstanding in het Grieks), in de Heilig Grafkapel in opdracht gemaakt van de Oude Kerk. Het gaat over de afwezigheid van het beeld in een historische ruimte waar de Beeldenstorm haar sporen heeft achtergelaten.

Door het plaatsen van een rood glas-in-loodraam veranderde de kunstenaar niets aan de ruimte, behalve het licht. Daarmee veranderde hij de beleving van alles. Leegte heeft de gedaante aangenomen van een nieuw soort aanwezigheid. Na de graflegging en opstanding van Jezus zijn nog niet alle problemen de wereld uit, maar miljoenen mensen kijken nu anders naar het leven. De boodschap van Pasen geeft nieuwe moed. Alles komt in een ander licht te staan.

<hr/>

Een Lazarus-Art Stations rondleiding!

Laat Art Stations of the Cross nog meer op je inwerken en neem deel aan de speciale Lazarus-rondleiding met curator Anikó Ouweneel. Zij leidt je rond langs diverse staties en vertelt de bijzondere verhalen achter de kunstwerken. 

Wanneer: zondag 14 en maandag 15 april
Start: 11.15 uur 
Duur: ongeveer 3 uur
Kosten: € 10 (inclusief consumptie) 

Wil je meelopen? Er zijn slechts 15 plekken per rondleiding beschikbaar, dus geef je snel op via info@lazarus.nl o.v.v. ‘stations’ en vermeld ook meteen de dag van je keuze. 

<hr/>

Meer weten? Of wil je zelf de route lopen? Kijk dan voor de openingstijden en de informatie op de website www.artstations.org

<hr/>

Dit zijn de gebruikte afbeeldingen:

Detail van Güler Ates: Water no longer dances with light, 2019, nieuwe site-responsieve installatie, behang en fotografie.

Roland Biermann STATIONS, Trinity Wall Street, New York 2018, 84 oil barrels on steel platform, 20 metres of motorway crash barriers, 620 x 650 x 830 cm (H x W x L) 2016

Hansa Versteeg: Madonna del Mare Nostrum, Mantel der Liefde, 2017, olieverf op doek, 125 x 125 cm.

Erica Grimm in samenwerking met Tracie Stewart en Sheinagh Anderson (geluid): Salt Water Skin Boats, 2018, takken van wilg, kornoelje, vijg en ceder, kaasdoek, dierenhuid en darmen, diepzeekaarten, wetenschappelijk formules, was, earbuds en LED-lampen. Foto Sharon Huget.

Lynn Aldrich: Ocean Eden, 2008, sponzen, schrobbers, schuursponsjes, afwasborstels, zwabberhouders, borstels, plastic handschoenen, afvoerontstoppers, hout, 234 x 168 x 61 cm. Foto ter beschikking gesteld door de kunstenaar en DENK Gallery, Los Angeles.

Güler Ates: Water no longer dances with light, 2019, nieuwe site-responsieve installatie, behang en fotografie.

Giorgio Andreotta Calò: Αναστάσης (Opstanding in het Grieks), 2018, site-specifieke installatie in de Heilig Grafkapel van de Oude Kerk. Foto: Maarten Nauw.