Armoede je eigen schuld? Dat is onzin, volgens Hanna

Twee jaar lang waren wij ‘armhankelijk’. Het was moeilijk om arm te zijn, maar het moeilijkste was niet het gebrek aan spullen of eten of het afhankelijk zijn. Het moeilijkste was dat de stress van de armoede werd verergerd door het idee dat sluimert in onze maatschappij: iedereen krijgt wat hij verdient. En wij verdienden dus niets… Het idee van verdienste werd onze tiran. 

Schrijver Michael Sandel beschrijft in zijn boek ‘De tirannie van de verdienste’ dat het vroeger heel anders ging. In de middeleeuwse ‘standenmaatschappij’ werden rijkdom en armoede door je geboorte bepaald. Oneerlijk, maar wel veel beter te dragen. Als jij hoofdman was op een kasteel en je kreeg de rijkdom die daarbij hoorde, dan kwam dat door je geboorte. Dat was geen verdienste en daar was je je bewust van. De rijkdom en het werk dat je was toebedeeld was een gunst. 

Ook de arbeider kon met opgeheven hoofd zijn taken vervullen. Want hij was misschien wel tien keer zo slim als de kasteelheer, maar het was niet zijn schuld dat hij geen kasteelheer was. Hij was simpelweg in de verkeerde klasse geboren. 

Bepaald door je afkomst

Kun je rijkdom en werk zonder verdienste nog vinden in onze maatschappij?  Ik werd geraakt door een jonge vrouw die zich als een van de weinigen nog bewust is van het feit dat haar leven is bepaald door haar afkomst: Prinses Amalia.

Zij weet hoe het is als je leven voor je wordt uitgestippeld inclusief positieve en negatieve elementen.

Amalia groeit op in een ongekende rijkdom. Op je 18e recht hebben op een toelage van 296.000 is absurd. ‘Het is oneerlijk’, roept de maatschappij, ‘dat heeft ze niet verdiend.’ Maar Amalia is zich bewust van haar positie, haar onverdiende rijkdom. Ze zegt zelf: ‘Ik heb nog niets gepresteerd.’ Dat stelt haar in staat om een wijze en prachtige keuze te maken. Ze ziet af van haar vergoeding zolang ze studeert. 

Ze is zich ook bewust van de heftige taak die op haar wacht. Dat is iets waarvoor ze nooit voor zou hebben gekozen, iets wat ze ook niet verdient. Hierover zegt ze: ‘Ik ben in dienst van Nederland. Ik geef mijn leven aan Nederland.’ En ‘ik heb mij met mijn lot verzoend.’ Wat een knappe uitspraak voor een meisje dat al heeft ervaren wat voor kritiek en hardheid op je eigen persoon die taak met zich meebrengt. Amalia weet wat het is om te leven met wat het lot je toebedeelt. Zij leeft als een van de weinigen een leven zonder de tirannie van de verdienste. 

Niet meer dezelfde kansen

Het koningshuis is een overblijfsel van vroeger in een maatschappij die is veranderd. Toch krijgt onze maatschappij opnieuw trekjes van een standensysteem. Niet iedereen kan meer opklimmen in het leven en worden wat hij wil, als hij maar z’n best doet. We hebben allang niet meer dezelfde startpositie en dezelfde kansen.

Mijn broers en zussen konden van hun studiefinanciering hun rijbewijs halen. Ik kon er nog schuldenvrij mee studeren. De huidige generatie start met een studieschuld van tienduizenden euro’s waardoor een huis kopen steeds moeilijker wordt (als ze al een huis kunnen vinden).

En als je eenmaal in de bijstand zit, kun je er bijna niet uitkomen. Je verdient dat eerste jaar meer, maar de afrekening van bijstand en toeslagen volgt pas een jaar later, waardoor je (grote) bedragen terug moet betalen. Tegelijkertijd verbieden de bijstandsregels je om een buffer op te bouwen om dit op te kunnen vangen. Voordat je het weet ga je van een stabiele bijstandssituatie naar een laag inkomen met schulden en minder recht op regelingen. 

Onze eigen invloed is beperkt

Hoe jouw leven zich ontvouwt, is niet puur jouw eigen verdienste. Het wordt bepaald door je startpositie, je financiële opvoeding, de bezittingen van je ouders, je eigen mogelijkheden, je persoonlijkheid, het onrecht dat je te verduren krijgt, de kansen die wel of niet op het juiste moment komen, live events, je uiterlijk, je gezondheid en je geslacht. 

Een (verkeerde) keuze is soms de aanleiding van armoede, maar het is niet de oorzaak. Rijken en armen maken evenveel foute en goede keuzes. De foute keuzes komen bij armen helaas een stuk harder aan. En de goede keuzes van de rijken pakken nu eenmaal een stuk beter uit. 

Het wordt tijd om ons beeld over verdienste bij te stellen. Om te beseffen dat we het allemaal doen met wat het lot ons heeft toebedeeld en dat onze eigen invloed beperkt is. Als je je rijkdom kunt zien als iets wat je is toegevallen, dan kan er in je hart compassie ontstaan en barmhartigheid. Omdat je weet dat je zelf die arme medemens zou kunnen zijn. Dan kun je zien hoe sterk de armen zijn in hun situatie. Je kunt steeds meer onbevooroordeeld gaan liefhebben en delen. 

Rechtop in het leven staan

Als je beseft dat het niet jouw schuld is dat je leven niet is gelopen zoals je zou willen, dan kun je weer zien dat je net zoveel waard, net zo slim en leuk bent als rijke mensen. Dan kun je je boosheid over de onuitgesproken beschuldiging van falen loslaten. Dan kun je weer rechtop in het leven staan en je eigen kracht zien in de situatie. Met een rechte rug hulp aannemen, om stress te verminderen. Als je je menszijn terugkrijgt, kun je in armoede leven terwijl je je eergevoel behoudt. 

Als we zo anders gaan denken, kan ruimte ontstaan in de stresssituatie die armoede is. Een ruimte, waardoor sommigen hun armoede kunnen ontgroeien. En voor wie dat niet lukt, is er in ieder geval ruimte om met een opgeheven en waardig hoofd mens te zijn, midden in de armoede. 

Schilderij boven: Adolf en Catharina Croeser, bekend als ‘De burgemeester van Delft en zijn dochter’ met een bedelende vrouw. Geschilderd door Jan Havicksz. Steen in 1655. Steen werd zelf twee jaar later door Croeser uit de schulden geholpen… Beeld via Rijksstudio.