Anthony Scheffer: 'We kennen Bach beter dan we toegeven'

Scheffer begon met Bach-uitvoeringen in zijn vroege twintigerjaren. ‘Natuurlijk was het best spannend om een orkest en koor te leiden dat het repertoire al jaren uitvoert’, blikt hij terug. ‘Maar van het een kwam het ander en ik werd door steeds meer gezelschappen gevraagd. Op een gegeven moment ben ik gaan assisteren bij de nationale opera en ballet in Amsterdam en liep ik stage bij verschillende professionele ensembles. Het was hartstikke leerzaam. Tijdens mijn studie aan de universiteit in Utrecht heb ik een eigen orkest en koor opgericht. Het was heerlijk een gezelschap te hebben waarmee ik de muziek kon uitvoeren die ik graag wilde. Uiteindelijk is dat Faelix geworden waar ik nu artistiek leider en directeur van ben.’

Je zingt ook en je speelt viool; waarom niet naar het conservatorium?
‘Nou, als je kijkt naar het conservatorium, dan gaat het om een instrument beheersen. Daar zitten wat theoretische vakken bij, maar er wordt niet veel aandacht besteed aan de achtergrond van de muziek. Muziek bestuderen; dat kun je verbinden aan geschiedenis, sociologie, theologie, of hoe het bijvoorbeeld natuurkundig werkt. Je kan er alle kanten mee op, daarom ben ik blij dat ik gekozen heb voor Liberal arts en science en muziekwetenschap omdat ik daarmee de hele context pak. Ik vond het te beperkend voor mezelf om alleen heel goed te worden in een instrument bespelen of dirigeren. Dat ervaar ik als een ambacht. Maar je kan dat alleen maar goed uitvoeren als je alles van muziek begrijpt. Bach schrijft een bepaald stuk, maar voor wie? En waarom schrijft hij dat dan, wat is zijn persoonlijke missie? Dat maakt een compositie en een eindproduct zoveel meer divers en diepgaander.’

Moest je voor de podcast veel onderzoek doen?
‘Dat doe ik sowieso’, lacht Anthony. ‘Ik ben stiekem een gigantische nerd, daar komt het op neer. Maar voor de podcast heb ik dat wel extra gedaan en ben ik in de archieven gedoken. Wie zijn de belangrijkste componisten van die tijd, hoe wordt er in die periode naar muziek gekeken? Maar ik heb ook alle biografieën opnieuw bestudeerd en het onderzoek van Rens Bijma erbij gepakt. Hij heeft heel goed onderzoek gedaan naar de uitvoeringspraktijken van Bachs muziek. Ik wil mensen echt een eerlijk beeld geven; Bach is natuurlijk een geweldig componist, een grootheid op zichzelf. Het is heel makkelijk om te zeggen: hij is een genie. We plakken die sticker erop en voor de rest is hij een mysterie. Met de podcast is het niet onze bedoeling dat hij die magie verliest. We maken hem juist toegankelijk om de luisteraar te laten zien dat het een gewone man was – in allerlei menselijke omstandigheden die we vandaag ook tegenkomen; verlies, verdriet of miskenning. Dat een gewone man met een ongelooflijk talent, ondanks die omstandigheden, deze geweldige muziek heeft kunnen maken. Dát maakt het voor mij persoonlijk misschien nog wel magischer.’

Hoe is het idee voor de podcast ontstaan?
‘Vanuit de EO werd ik gebeld door Bert Heuvelman (podcast coördinator, red.) en podcastmaker Allard Amelink (o.a. bekend van Scheppingsdrift, red.) die me vertelden dat ze een podcast wilden maken over Bach. Na een paar brainstormsessies is het idee voor de podcast verder ontwikkeld. We zijn al een aantal maanden bezig en hebben het allemaal in gedeeltes opgenomen. In de eindversie komt een er dan een rond verhaald uit. We slepen de luisteraar door het leven en de muziek van Bach, en reflecteren daar met deskundigen en musici op. Het is entertaining, grappig en informatief. Er zitten een heleboel verschillende elementen in waardoor deze podcast heel prettig is om naar te luisteren.’

Ook voor mensen die niet zo bekend zijn met klassieke muziek?
‘Ik krijg berichten van kenners, collega’s maar juist ook van amateurs en jongeren. Er zijn zelfs gezinnen met kinderen die naar de podcast luisteren. Iemand stuurde een foto op van drie kleine kinderen op de bank die op een hele andere manier met het verhaal meeleven. Oh, maar waarom gaat Bach nu vechten en gaat het wel goed met hem? Dat zijn vragen die zij zich stellen. Dat is heel aandoenlijk.’

Wat vind je zelf verrassend wat je hebt ontdekt over Bach?

‘We weten best wel veel over Bach. En toch willen men daar niet aan. Alsof het een heel afstandelijk figuur is. Dat komt ook bijvoorbeeld door dat Haussmann portret en door dat standbeeld wat voor de Thomaskirche in Leipzig staat. Dé grote Bach, die protestante, goddelijke componist. Veel jongere musici of jonger publiek hebben daardoor vaak wat moeite met hem. Maar, het is wel een essentieel perspectief om Bach echt te zien voor de componist, voor de mens dat hij was, voor de gelovige dat hij was. Dat maakt hem toegankelijk.’

Door de informatie uit de podcast, durf ik veel meer risico te nemen en meer nuances toe te passen, ook als het gaat om bijvoorbeeld de Mattheus Passion. En dan met compleet respect voor het lijdensverhaal wat Bach op muziek heeft gezet. Vergeet niet; de tekstschrijver van de Mattheus was iemand die erotische teksten schreef in de avonduurtjes. Hij was de Jules Deelder van Leipzig, een beetje de stadsdichter. En juist met zo’n persoon gaat Bach in zee als hij een tekst nodig heeft voor de Mattheus. En niet omdat hij dat overdreven, plat en volks wilde maken, maar omdat hij een bepaalde sensualiteit en integriteit zoekt. Hij wil dat wij zien dat iemand écht verraden wordt, echt berouw heeft. Dat iemand zijn liefde heeft gegeven voor de mens. Dan wordt zo’n uitvoering veel intenser.’

‘In de podcast bevindt Bach zich nu op het hoogtepunt van zijn leven. Hij is actief met het schrijven van cantates. Maar er komt ook een moment waarop hij een soort van midlife crisis krijgt. Hij ging nadenken over zijn nalatenschap. Daar gaan we het de komende afleveringen over hebben.’

• Meer Altijd weer die Bach?