'Ik zie mezelf niet als slachtoffer, ik kies ervoor om een overlever te zijn'

Ze is gelukkig getrouwd, moeder van twee pubers, heeft een leuke baan en sport veel. Anne* leidt een doodnormaal en gelukkig leven, maar dat is lang niet zo geweest.

Misbruik

Ze groeide op met een vader, moeder en een zusje. Op het oog een normaal, zij het wat geïsoleerd gezin. “Ik praat nooit over ‘mijn’ vader of moeder,” begint Anne haar verhaal. “Dat vind ik moeilijk. Ik heb het altijd over ‘de’ vader en moeder. De vader dronk en was onberekenbaar. Nu denk ik wel eens: misschien was hij manisch depressief. Als hij in een dal zat was hij niet bereikbaar, dan zweeg hij je dood. Maar als hij op een top zat, draaide alles om hem. De eerste jaren van mijn leven geloofde hij in ufo’s en buitenaards leven. Als ik iets deed wat hem niet zinde, dreigde hij dat er buitenaardse wezens zouden komen en mijn lichaam zouden binnendringen. En hij misbruikte me ‘uit naam van buitenaardse wezens en uit naam van God.’

Toen ik 13 was, kwam hij tot geloof en werd het iets beter. Hij stopte met de drank en we hadden meer contact met mensen uit de kerk. Eindelijk rust, dacht ik. Maar al snel werd hij extremer in zijn geloof. Hij kreeg visioenen van God. Die waren altijd negatief, over demonen, en volgens hem was ik bezeten. Ook toen misbruikte hij me, maar nu alleen uit naam van God.”

“Diep van binnen heb ik altijd geweten: hij is zelf verantwoordelijk. Al denk je als kind dat alles wat hij beweert wel zo zal zijn; je hebt geen vergelijkingsmateriaal. Het was een verwarrende wereld. Ik ging gewoon naar school en had vriendjes en vriendinnetjes, al nam ik ze zelden mee naar huis. Mijn manier om ermee om te gaan was om dat deel van mijn leven niet mee te nemen naar het dagelijkse leven, en het dagelijks leven niet mee te nemen naar de plek waar het onveilig was. Dat donkere deel van mijn leven was overdag verborgen. Ook voor mezelf, dat was een andere ik. Zonder dat gekwetste kind kon ik het volhouden.

Blauwdruk

Ik kom uit een familie van misbruik. Ook mijn opa heeft mij misbruikt, mijn tantes zijn ook door hem misbruikt. Daar kwam ik achter toen hij stierf. Mijn tantes erkenden toen vrijwel direct dat ook zij waren misbruikt, maar zeiden er meteen bij dat ik het maar moest vergeten en vergeven en er verder niet over moest praten. Dat zou op mensen die niet geloofden geen goede indruk maken en dan zouden ze nooit tot bekering komen…

Wat je in je jeugd meekrijgt, is de blauwdruk voor je leven. Je kunt wel denken dat je een vrije keus hebt, maar wat als jouw vrije keus is ingekleurd door misbruik? Hoe weet je dan wat een gezonde relatie is en wat niet? Ik denk dat bepaalde mensen daardoor aanvoelen dat je een makkelijk slachtoffer bent. Dat ze denken: zij zegt toch niks. Zo was er ook een vriend van de ouders die ver over mijn grenzen ging. Ook kwam ik in een fout huwelijk terecht; mijn ex-man was gewelddadig en had banden in het criminele circuit. Ik koos onbewust voor wat ik kende.

Toen ik 27 was wist ik: ik moet weg uit dit huwelijk en uit deze destructieve familie. Maar dat betekende dat ik mijn hele leven achter me moest laten. Ik mocht een tijdje bij een vriendin en haar man blijven. Ik zat in een diep dal, maar zij en hun vrienden vingen mij op en werden mijn vrienden. Ik kreeg voor het eerst vrienden waar ik me aan durfde verbinden. Daarvoor had ik kennissen en vrienden, maar ik had de ander nooit nodig, dat kon en durfde ik niet.”

Dat diepe dal is ook het moment dat Anne het misbruik uit haar jeugd onder ogen moet zien. “De muur die ik in mijn jeugd tussen mijn beschadigde ik en de buitenwereld had opgetrokken, brokkelde af. Ik ging in therapie en heb mijn familie geconfronteerd met het misbruik. Maar ik werd niet geloofd. Jarenlang is het verhaal in de familie geweest dat ik 'in de war' zou zijn.

Misbruik zet alles op zijn kop. Het makkelijkste voor een familie of omgeving is om tegen de misbruikte te zeggen: jij liegt. Dan kunnen zij door met hun leven en hebben het minste pijn, dan hoeven zij de consequenties niet onder ogen te zien. Het is de reden dat veel slachtoffers zwijgen: niemand wil dit geloven. Je wilt niet geloven dat dit soort dingen bestaan, maar seksueel misbruik is er wel. Ik snap dat mensen moeite hebben om mijn verhaal te geloven. Ik ben blij voor hen, dan komen ze waarschijnlijk uit zo’n veilig nest dat ze het zich niet kunnen voorstellen. Ik zou willen dat ik het me niet kon voorstellen.”

Generaties

“Dit soort gedrag lijkt in families als de mijne bijna iets erfelijks. Het zit echter niet in je DNA; het is aangeleerd. Als je het niet doorbreekt, woekert het door. Je hebt eigenlijk een soort chemokuur nodig om het uit te roeien. En van chemo weten we allemaal dat het ook veel andere dingen kapot maakt. De gehele omgeving zal de gevolgen onder ogen moeten zien en het zet iedere relatie binnen zo'n familie op scherp.

Ik heb nooit begrepen dat iemand die zelf slachtoffer is geweest, dit ook gaat doen. Je weet hoe verschrikkelijk het is, waarom herhaal je het dan bij je eigen kinderen? Maar ook als je het patroon doorbreekt, kun je het niet helemaal bij je kinderen weghouden. Ook mijn kinderen hebben soms last van wat mij is overkomen. Ik ben over-beschermend en daarmee leer ik ze onbewust: je moet ergens bang voor zijn. Dat vind ik wel eens jammer, ik ben geen onbevangen moeder.”

“Er is nu veel aandacht voor seksueel grensoverschrijdend gedrag. Dat is goed, want wees je ervan bewust dat het overal gebeurt. Ook in de fijnste kerken. Zeker daar zeggen mensen vaak na zoiets; ‘je moet vergeven.’ Misschien is dat zo, maar dat wordt wel lastig als iemand geen vergeving aan jou vraagt en dus niet erkent wat hij heeft gedaan. Ik weet dat vergeven ook mogelijk is zonder dat er ooit erkenning komt, maar een dader moet geconfronteerd worden met zijn gedrag, wil het überhaupt kunnen stoppen.

Een dader zal ook altijd gevoelig blijven voor terugval. We zijn daarin, vooral binnen kerken, veel te goedgelovig. Iemand die verslaafd is geweest laat je toch ook niet werken in een drankwinkel? Dus iemand die kinderen heeft misbruikt moet je ook geen kans geven om weer met kinderen te werken. Ik geloof dat God wonderen doet, maar we geloven te veel in de goddelijkheid en vergeten de menselijkheid. Alleen als er licht bij komt, kan het stoppen.”

Recht doen

“Wat ik nog vaak mis, is recht doen aan een slachtoffer of overlever. Dat is zo helend. Een deel van mijn heling ontbreekt daardoor. De vriend van de ouders die over mijn grenzen is gegaan, heeft op zijn sterfbed uiteindelijk laten weten dat het hem heel erg speet. Het was alsof er zalf op mijn wonden werd gedaan. Ik was niet gek, ik heb het me niet in mijn hoofd gehaald. Dat is wat slachtoffers vaak wordt verteld en dat is wat genezing zo in de weg kan blijven staan.”

Na vele jaren staat Anne inmiddels sterk in het leven. “Ik zie mezelf niet als slachtoffer. Ik kíes ervoor om een overlever te zijn. Als ik mijn dag niet heb, als het me dreigt te overspoelen, denk ik altijd: wat ga je kiezen? Ben je een dag down of kies je voor de lichtpunten? Vaak is het dat laatste. Dan ga ik een uur keihard sporten en laat het van mij afglijden. Ik kies voor het mooie. Ik kies om te geloven in het goede van mensen. Modder gooien of vast blijven zitten in haat of woede heeft geen zin. Daarmee ontneem je jezelf de kans te groeien in het licht. Ik voel natuurlijk weleens boosheid of onrecht, maar ik kan het verleden niet meer veranderen, wel de toekomst en het leven nu. 

Ik heb geen behoefte meer aan een kerk, maar ik geloof wel in God. In de diepste eenzaamheid als kind heb ik ervaren: God is er wel. Ik had een plaat van Jezus met kinderen om Hem heen. Die hing naast mijn bed en dat heeft mij gesteund. Ik voelde: Jezus keurt dit niet goed. Hij houdt van alle kinderen, zonder dat Hij iets van je wil.”

Heb je te maken gehad met seksueel grensoverschrijdend gedrag en wil je er met iemand over praten: https://centrumseksueelgeweld.nl

* In verband met de privacy is de naam gefingeerd. Anne's echte naam is bij de redactie bekend. De vrouw op de foto is een model.
Beeld: Shutterstock

Helga's vader is veroordeeld voor een zedenmisdrijf. Lees haar verhaal: ‘Jij kan er niets aan doen, maar toch voel je je medeplichtig’