Angst in jouw leven (1/4)

Wat gebeurt er wanneer je bang bent?

Wanneer je bang bent, zorgt je lichaam ervoor dat er meer adrenaline wordt aangemaakt. Doordat je daarmee op scherp gezet wordt, kun je alerter reageren. Iedereen reageert anders op angst. De een zal een bonzend hart krijgen, de ander is verkrampt in zijn spieren en een volgende blokkeert in zijn hoofd. Hierdoor kunnen we ons moeilijk ontspannen en nuchter nadenken.

Hoe je op dreigende gevaar reageert, is van de omstandigheden en van je persoonlijkheid afhankelijk. Daarnaast kan je reactie ook bepaald worden door ervaringen uit het verleden. Je kunt het gevaar uit de weg gaan, je kunt de confrontatie aangaan of je doet niets en bevriest als het ware. Sommige mensen vermijden dingen als feestjes of naar de kerk gaan.

Spelen met angst

De meeste mensen zijn liever niet bang en zoeken veiligheid. Er zijn ook avonturiers, die juist spanning zoeken. Denk bijvoorbeeld eens aan de krijsende mensen, die zelf voor een ritje in de achtbaan kiezen. Ook films kunnen je met een verhaallijn, onverwachte scènes of geluidseffecten beangstigende
                                                                    momenten geven.

Wanneer ontstaat het gevoel van angst?

Het gevoel van angst ontstaat bij direct gevaar, bijvoorbeeld wanneer een auto recht op je afkomt rijden. Of ken je het gevoel dat je niet aan de norm kunt voldoen die je jezelf oplegt of die anderen jou opleggen? Die angst kan je ertoe zetten er steeds een schepje bovenop te doen, zonder het gevoel te hebben dat je het goed genoeg doet.

Het is mogelijk dat angst voor bepaalde dingen zo groot wordt, dat het een overheersende plaats krijgt en dat dit gevoel te lang blijft aanhouden.

Angst leidt dan een eigen leven. Je kunt dan van een angststoornis spreken. Angst kan ook op andere momenten ontstaan, dus zonder dat er sprake is van een directe dreiging. Dat kan bijvoorbeeld gebeuren wanneer je vindt dat je altijd ‘sterk’ moet zijn en er te weinig ruimte voor ontspanning is. Ook dan kan de gedachte aan iets ergs, waarvan je verwacht dat het gaat gebeuren, terwijl je dat niet wilt ervaren, de boventoon gaan voeren.

Gevoeligheid voor angst

De gevoeligheid voor angst kan door verschillende factoren vergroot worden. Sommige mensen reageren heftiger op prikkels en gebeurtenissen dan anderen. Dat kan te maken hebben met de gevoeligheid van het zenuwstelsel. Genetische factoren kunnen daarbij een rol spelen. Wanneer je iets traumatisch hebt meegemaakt, kan dat van invloed zijn op de manier waarop je omgaat met situaties die bedreigend zijn.

Aangeleerde angst

Angst kan ook aangeleerd zijn: zwarte Piet speelde vroeger de rol van boeman. Wie stout was, kon klappen met de roe krijgen. Ook werd er soms gedreigd dat kinderen voor straf mee naar Spanje moesten. Totdat zij hier de onzin van konden inzien, bleven kinderen hiervan onder de indruk. Het gevoel van zekerheid en veiligheid kan ook door beperkte of verkeerde informatie ondermijnd worden. Vroeger werd ervan uitgegaan dat de aarde plat was en dat je ervan af kon vallen. Je liet het dus wel na om echt verre reizen te maken, want stel je voor dat het jou zou gebeuren.

Angst in gradaties

Angst komt in verschillende gradaties voor. Wanneer dit onder een bepaald niveau ligt, zul je waarschijnlijk niet eens de indruk hebben dat je ergens bang voor bent. Vanaf een bepaald moment is niet meer te ontkennen. Om je een indruk te geven van verschillende gradaties van angst: onbevreesd, ongemakkelijk, aarzelend, schrik, licht nerveus, bezorgd, ongerust, nerveus, angstig, vermijdend, paniekerig, vol spanning, lamgeslagen.

Verschil tussen mannen en vrouwen

Bij vrouwen komen angststoornissen vaker voor dan bij mannen. Dit heeft een biologische oorzaak. Het lichaam maakt de stof serotonine aan. Deze stof zorgt voor het gevoel van rust en welbehagen. Mannen maken meer serotonine aan dan vrouwen. Er wordt van uitgegaan dat vrouwen hierdoor bewuster zijn van veranderingen in hun omgeving en dat zij mogelijke gevaren beter kunnen vermijden. Bij gevaar behouden mannen daardoor juist hun lichamelijke en emotionele energie. Hierdoor kunnen zij de strijd tegen fysieke bedreigingen beter aangaan.

Gevaar of schijngevaar?

Je kunt niet alleen met reëel gevaar te maken hebben, er kan ook sprake zijn van niet realistische angst. Er is dan feitelijk geen reden om je ergens bezorgd over te maken om of te vluchten. Het gevoel van angst wordt dan opgeroepen door een bepaalde gedachte of door een verkeerde interpretatie van omstandigheden.

Wanneer je het gevoel hebt dat je minder controle over je leven hebt, kan dat spanning, angst of stress oproepen. Ingebeeld, niet realistisch gevaar wekt dezelfde reactie op.

Hoe ga je met je angst om?

Je kunt het gevaar uit de weg gaan, je kunt de confrontatie aangaan of je doet niets en bevriest als het ware. Sommige mensen vermijden dingen als feestjes of naar de kerk gaan. Je reactie kan bepaald worden door eerdere ervaringen.

Duur van angst

Wanneer je schrikt en je ziet dat er niets is om je verder zorgen over te maken, is het angstmoment kort. Wanneer de bedreiging langer aanhoudt, is het begrijpelijk dat je ook langer bang bent.

Het is ook mogelijk dat je bang bent voor angst. Je blijft dan langer in de greep van een alertheid, die gaandeweg verlammend kan worden.

Je kunt je over van alles en nog wat zorgen maken en bang zijn. Wanneer je angst de baas wilt worden, is het belangrijk om niet voor dit gevoel weg te lopen. Het helpt om deze werkelijkheid onder ogen te zien en hiermee verder aan de slag te gaan. Je kunt jezelf trainen beter met angst om te gaan.

Je denken is van invloed op het gevoel dat bij bepaalde gebeurtenissen opgeroepen wordt. Wanneer jouw mobiele telefoon erg belangrijk voor je is en je deze op een bepaald moment mist, kun je erg schrikken en angstig worden bij de gedachte dat deze misschien wel in verkeerde handen is gevallen. Wanneer je ervan uitgaat dat je telefoon nog gewoon op je bureau ligt, is dat anders. Het enige wat je zeker weet is dat jij jouw telefoon niet bij je hebt… Hoe ga je met die vaststelling om?

De aanleiding van angst

Wanneer jij je angstig voelt, is daar een aanleiding voor. Je werd door een gebeurtenis getriggerd. Wat was die aanleiding? Wat waren de feiten? Stel je voor dat je een filmcamera zou gebruiken om dat vast te leggen, wat zou er dan te zien en te horen zijn?

In het voorbeeld van Willemien zou je kunnen zien dat er een lift in een gebouw is en dat de liftdeur wordt opengedaan. De beelden tonen of de liftcabine er netjes uitziet, of dat deze ouder is en misschien een verwaarloosde indruk maakt. In de lift is zie je een groene sticker, die aangeeft wanneer de laatste veiligheidskeuring heeft plaatsgevonden. Het is belangrijk om onderscheid te maken tussen de feiten, dus dat wat je met een camera kunt vastleggen, en de betekenis die je daar vervolgens aan geeft. Die gedachtegang kleurt je gevoel in: positief, neutraal of negatief.

De bril waarmee je kijkt

In het voorbeeld van de lift, zijn de feiten op zichzelf niet angstwekkend. Willemien durfde er alleen niet op te vertrouwen. (‘De monteur heeft bij de keuring misschien dingen over het hoofd gezien, waardoor de lift toch kan losraken.’) Zij had er geen geloof in. Haar geloof in rampdenken overheerste. “Als ik in de lift stap, komen er verschrikkelijke dingen op mij af. Dat overleef ik niet.” Naast rampdenken, kunnen ook andere factoren ervoor zorgen dat bepaalde omstandigheden van een negatieve lading voorzien worden.

• Perfectionisme kan bijvoorbeeld doorschieten en tot de gedachten leiden dat er niets mis mag gaan, omdat je anders waardeloos bent of omdat anderen dan zullen denken dat je toch niet zo goed bent als dat je zou willen.
• Je kunt ook te min over jezelf denken en ervan uitgaan dat taken die voor je liggen te zwaar en te moeilijk voor jou zijn.
• Liefdesjunks willen door iedereen aardig gevonden worden. De gedachte dat het onmogelijk is om door iedereen aardig gevonden te worden, is voor hen ondragelijk.
• Door een slachtofferrol aan te nemen, kun je geloven dat het met jou nooit beter kan gaan en dat dit door omstandigheden komt, waar jij niets aan kunt doen.
• Mensen die irreëel veeleisend zijn, kunnen van anderen verlangen dat zij alleen maar hoogstaande normen houden die iedereen toch zou moeten kennen.

De bril die je op hebt, bepaalt dus voor een belangrijk deel hoe je op de omstandigheden reageert: realistisch of irreëel. De omstandigheden en de manier hoe je deze interpreteert, bepalen zowel het gevoel dat je hierdoor krijgt, als de actie die je verder onderneemt.

Hoe logisch zijn jouw gedachten?

Hoe realistisch is het dat Willemien bang is dat de lift onbetrouwbaar is? De feiten geven geen aanleiding voor die gedachte. Afgezien van het gegeven dat de lift aan de veiligheidseisen beantwoordt, nemen veel mensen die in dat gebouw aanwezig zijn de lift. Ze zijn allemaal veilig op de etage aangekomen waar zij moesten zijn. Storingen komen niet voor. Het is duidelijk dat feitelijk geen reden voor de angst is om de lift te nemen. Wanneer je met bepaalde angsten te maken hebt waar je vanaf wilt komen, is het belangrijk om je manier van denken te onderzoeken. Door welke bril kijk jij naar de omstandigheden die jou bang maken? Hoe logisch is dat?

Een gedachte is logisch wanneer je deze vragen allemaal positief kunt beantwoorden.

• Is de gedachte die ik heb op feiten gegrond?
• Leiden deze gedachten tot het gewenste gevoel?
• Helpen deze gedachte mij?

In het voorbeeld van Willemien kan niet een van deze vragen positief beantwoord worden. Haar gedachten zijn niet op feiten gebaseerd.

Hoe kun jij je beter voelen?

Gevoel kan je op het verkeerde been zetten. Accepteer dat je gevoel ook door niet realistische gedachten beïnvloed kan worden. Je bepaalt zelf wat je daarmee doet, bijvoorbeeld of jouw gevoel de overhand krijgt. Wees je ervan bewust dat jouw angst de omstandigheden niet bepaalt.

Gedachten die niet logisch zijn, kunnen vervangen worden door realistische. Met dit formulier kun je nagaan hoe irreëel of realistisch jouw gedachten zijn en met welke gedachten ireële opvattingen vervangen kunnen worden.

In veel gevallen kun je de angel uit je angstgevoel halen door de gebeurtenissen op een betere manier te interpreteren. Toch kan dat niet altijd, bijvoorbeeld doordat de sitiuatie waar je bang voor was, werkelijkheid wordt. Hoe ga je dan verder? Kunje dan toch grip op de situatie krijgen?

Wanneer er iets vervelends in je leven gebeurt, is de kans groot dat je meteen op één oplossing of reactiemogelijkheid gericht bent en dat je daarnaar handelt. Het is dan de vraag of je daarmee ook voor de beste oplossing kiest. Ook hier geldt dat het goed is om even afstand te nemen. Bedenk welke oplossingen er in theorie mogelijk zijn en schrijf deze op. Door ook over andere oplossingen na te denken, geef je jezelf meer mogelijkheden om grip op de situatie te krijgen. Door zelf invloed op de situatie uit oefenen, is er minder reden om bang te zijn voor wat gaat komen.

Meer keuzemogelijkheden

Wanneer je zoveel mogelijk (ook theoretische) oplossingen of reactiemogelijkheden opschrijft, krijg je veel meer keuzemogelijkheden. Stel je voor dat je een iemand een lening moet afbetalen, terwijl je geen geld meer hebt. Je voelde de bui al aankomen, waardoor je bang was dat het helemaal fout zou gaan. En inderdaad kwam de vraag wanneer het geld terugbetaald zou worden. Welke mogelijkheden heb je dan? Ga je naar een ander toe om geld te lenen, waardoor je het éne gat met het andere vult? Deze keuze wordt vaak gemaakt. Er bestaan veel méér keuzemogelijkheden. Om er een paar op een rijtje te zetten:

• Je kunt helemaal nietsdoen. Je laat alles op je afkomen en je ziet wel.
• Je ontloopt elk contact met de persoon die geld uitleende.
• Je zoekt een andere geldschieter.
• Je legt de persoon die de lening gaf uit dat je nog niet kunt terugbetalen.
• Je koopt half staatslot in de hoop dat er een prijs op valt.
• Je gaat op zoek naar bijbaantjes om extra geld te verdienen.
• Je wint bij een goede bekende advies hoe je hiermee om moet gaan.
• Je neemt contact op met de diaconie van de kerk.
• Je gaat naar de sociale dienst van de gemeente.

Het voelt misschien vreemd ook oplossingen op te schrijven die extreem aanvoelen. Toch is dat het goed dat toch te doen. Het helpt je om buiten de kaders te denken, waardoor er ook andere oplossingen te binnen kunnen schieten die heel bruikbaar zijn. Wanneer je bij elke oplossing alle voor- en nadelen opschrijft, ontstaat verder overzicht. Dat helpt om beslissingen te kunnen nemen die het best bij de situatie en bij jou passen.

1. Kom in actie!

Wanneer angst jou in de greep heeft, bestaat de kans dat je in je “veilige” omgeving wilt blijven zitten. Die 'comfortzone' kan ervoor zorgen dat er niets verandert. Je hebt de keuze! Ga er actief mee aan de slag!

2. Steun organiseren

Je kunt je met jouw angsten op jezelf teruggeworpen voelen. Je praat niet snel met anderen over jouw angst. Schaamte kan een drempel opwerpen. Misschien wil je jezelf geen zwakkeling voelen of wil je niet van anderen afhankelijk zijn. Toch kan juist je kwetsbaarheid je kracht zijn. Hulp vragen is geen zwaktebod. Het is juist sterk om anderen hulp te vragen. Je kunt gemakkelijk in een vicieuze cirkel terechtkomen. Anderen kunnen jou helpen om daaruit te komen. Het levert juist voordelen op om contact met anderen op te nemen: het lucht op om je verhaal te delen. Anderen kunnen als klankbord voor je dienen wanneer je je gedachten op een rijtje wilt zetten of wanneer je jouw keuzemogelijkheden inzichtelijk wilt maken. Daarnaast is het fijn als mensen die je vertrouwt ook met je mee kunnen leven.

Je kunt met anderen ook leuke dingen ondernemen: de focus ligt dan niet op jouw angst, maar op die leuke dingen!

3. Lichaamsbeweging

Sporten en lichaamsbeweging zijn niet alleen lichamelijk goed voor je, het heeft ook effect op je mentale gezondheid. Door regelmatig in beweging te zijn, kun je stress verlichten. Ook heeft het effect op je angstgevoelens. Het goede gevoel dat sporten oplevert, is voor veel mensen de reden om daarmee bezig te zijn. Dit wordt opgewekt door endorfine. Het is een stof die je lichaam aanmaakt en die pijn verlicht en je geest energie geeft. Het helpt je beter te concentreren en om je mentaal scherp te voelen. Heb je weinig lichaamsbeweging? Probeer het eens uit! Je zult zien dat dit effect heeft!

Bouw het sporten geleidelijk op: stel je doelen niet te hoog. Het is veel stimulerender wanneer je gaandeweg vooruitgang boekt, dan dat je na een paar keer de handdoek in de ring wilt gooien omdat je doelen niet gehaald hebt. Doe dingen die je leuk vindt en waar je dus van genieten kunt. Wanneer je dit samen met anderen doet, is de kans groot dat je langer volhoudt.

4. Waar begin je mee?

Maak voor jezelf een actieplan en schrijf daarboven wat je wilt bereiken. Gebruik daarvoor positieve woorden. Zeg dus niet: “Ik wil niet meer bang zijn wanneer ik een plein oversteek”, maar: “Ik wil met een ontspannen gevoel het plein oversteken.” Richt je dus op het positieve en probeer dat vast te houden. Wil je bij anderen steun zoeken, schrijf dan de namen van mensen op bij wie je steun wilt zoeken. Zet erbij welke steun je van die persoon wilt ontvangen. Wanneer je meer mensen op die lijst zet, weet je met wie je contact kunt opnemen wanneer de persoon die je eerst benaderd hebt niet positief op jouw vraag reageert. Je kunt dan toch verder… Wil je gaan sporten? Zet het in je actieplan. Wat ga je ondernemen? Hoe vaak? Waar? Met wie? Wat moet je hiervoor regelen?

De volgorde waarin je op jouw pijnpunten en vragen wilt reageren, kan per keer verschillen. Ga na wat jou in de goede richting kan helpen, wanneer jij je bang voelt:

• De bevestiging dat God voor je zorgt.
• Het ontmaskeren van onlogische gedachten en deze door goede vervangen.
• Nagaan welke keuzemogelijkheden je hebt om grip op de situatie te krijgen.

Heb je een idee? Ga ermee aan de slag. Weet je het niet? Overleg het met jouw “klankbord”.

5. Vorderingen vastleggen

Wanneer je onderweg bent om beter met je angstgevoelens om te gaan, kun je soms de indruk krijgen dat je niet vooruitkomt. Je wilt graag verbetering zien. Wanneer je successen opschrijft, kun je zien dat je wel degelijk vooruitgaat. Herstel gaat met vallen en opstaan gepaard, dat is normaal. Houd het doel dat je wilt bereiken steeds voor ogen en vergeet je behaalde successen niet!

6. Houdt vol!

Het is mogelijk om angsten te overwinnen. Blijf oefenen en houdt vol!

Wat doe je als jouw angst heftig is?

Angst kan soms zo heftig zijn, dat je er méér nodig is. Schroom dan niet om professionele hulp te zoeken. Hulpverleners kijken er niet vreemd van op wanneer iemand angstproblemen heeft. Je kunt deze met je huisarts bespreken. Artsen hebben goed zicht op doorverwijzingsmogelijkheden in geval dat nodig is.

• Lees ook: de Bijbel over angst (2/4)

• Lees ook: Angst in de media (3/4)

• Lees ook: Hulpadressen bij angst (4/4)