Als wij alleen ons brein zijn, bestaat er dan wel zoiets als een ziel? - Video en ge­spreks­vra­gen

Tegen beter weten in? Aflevering 4 : Vrije wil

Doorpraten over deze aflevering?

 “Wij komen ter wereld met hersenen die door een combinatie van onze genetische achtergrond en de programmering gedurende de ontwikkeling in de baarmoeder uniek zijn geworden en waar onze karaktereigenschappen, talenten en beperkingen al voor een belangrijk deel in zijn vastgelegd. Dit geldt niet alleen voor het IQ, het ochtend- of avondmens-zijn, de mate van spiritualiteit, neurotisch, psychotisch, agressief, anti-sociaal en non-conformistisch gedrag, maar ook voor de kans die we lopen op hersenziekten zoals schizofrenie, autisme, depressie en verslaving. Zijn wij eenmaal volwassen, dan zijn er grote beperkingen aan de modificeerbaarheid van onze hersenen, en liggen onze eigenschappen vast. De bouw van onze hersenen die zo tot stand is gekomen bepaalt hun functie: wij zijn ons brein.”

Dick Swaab, Wij zijn ons brein: Van baarmoeder tot Alzheimer (Amsterdam: Contact, 2012)

Leessugestie: Handelingen 9:1-9

Gespreksvragen

1. Is er geen ziel als we geen vrije wil hebben? Wat is een ziel, wat is een geest, wat is vrije wil?

2. René van Woudenberg beargumenteert dat als we geen vrije wil hebben, we niet verantwoordelijk zijn voor wat we doen. Hij meent tevens dat dit gevolgen heeft voor ons zelfbeeld: we zijn dan de speelbal van de omstandigheden, rechtspraak veronderstelt dat sommige handelingen uit vrije wil zijn gedaan, enz. Deel je zijn zorgen over de gevolgen als mensen niet langer in een vrije wil geloven?

3. Ellen ter Gast beargumenteert dat we over mensen als over computers zijn gaan denken, maar dat is volgens haar volslagen onterecht. “Ik ben mijn hersenen” zegt zij. Wat betekent dat? Waar is het op gebaseerd? Waarom ben je niet heel je lichaam? Waarom zou je niet ook een geest of ziel zijn?

4. Pim Haselager zegt dat vrije wil inhoudt dat je afstand kunt nemen (nee kunt zeggen) van wat je in eerste instantie zou willen doen. Kun je hier voorbeelden bij verzinnen? Is vrije wil inderdaad louter iets negatiefs, namelijk nee kunnen zeggen tegen je natuurlijk neigingen?

5. René van Woudenberg legt uit dat we in de vrije wil dienen te geloven tenzij we heel sterke evidence hebben om dat op te geven. Hoe zou zulke evidence er vanuit de wetenschap uit kunnen zien? Wat zou er moeten gebeuren voordat jij niet meer in de vrije wil gelooft?

6. Pim van Haselager vergelijkt de vrije wil met het denken over de aarde: toen we ontdekten dat die niet plat was maar rond, dachten we niet: dan bestaat hij niet! We dachten: de aarde bestaat wel, maar hij is anders dan we dachten. Zo ook met de vrije wil: we dachten vroeger dat vrije wil inhoudt dat je werkelijk kunt kiezen tussen twee totaal verschillende handelingen en dat vrije wil die keuzemogelijkheid vereist. Haselager meent dat we ook nog een vrije wil hebben nu we op basis van hersenonderzoek aanwijzingen hebben gekregen om te denken dat ons handelen in zekere zin gedetermineerd is. Gaat deze vergelijking tussen vrije wil en de aarde op?

7. Jeroen de Ridder meent dat de wetenschap je niets kan vertellen over je binnenwereld. Hersenscans zijn de buitenkant. Hoe het voelt als je je partner ziet, hoe jij een roos ervaart, hoe jij de dingen beleeft, enz., is een van de belangrijkste dingen voor mensen. Het is een principiële grens van de wetenschap dat zij niet iets zegt over de subjectieve beleving van mensen. Is dit inderdaad belangrijker dan de ‘objectieve’ kant van het leven en kan de wetenschap niets over de binnenwereld zeggen?

8. Pim Haselager sluit de serie af met de opmerking het is niet gegarandeerd dat we op alle vragen die we kunnen formuleren ook alle antwoorden kunnen vinden. En dat dat ook niet hoeft. Kun jij leven met onbeantwoorde vragen? Op welke vragen zal de wetenschap vroeg of laat een antwoord vinden en op welke vragen nooit?