Als christen van de nieuwste Efteling-attractie genieten: kan dat?

“Dat laatste is pertinente onzin”, reageert de katholieke cultuurtheoloog Frank G. Bosman. “Paulus zegt: onderzoek alles en behoud het goede. Een aanmoediging voor christenen om overal rond te neuzen en te kijken of het iets met God te maken heeft, of niet. Of het goed is, of niet. En laat je daarin maar verrassen. Als cultuurtheoloog probeer ik voortdurend te laten zien dat je God ook op de vreemdste plekken kunt tegenkomen, niet alleen op de voor de hand liggende.”

Waar denk je aan?

“Neem de videogames die we spelen, Netflixfilms die we kijken, boeken die we lezen en wat mij betreft óók Eftelingattracties. Zoals Het Meisje met de Zwavelstokjes in het Sprookjesbos, en Villa Volta. Daar kun je eveneens allerlei religieuze elementen ontdekken.”

In de Danse Macabre gaat het om wat het pretpark zelf als ‘het onnoembare’ typeert, wat veel christenen onwillekeurig associëren met het demonische.

“Dat klopt. De Efteling heeft mij vooraf om advies gevraagd. Men heeft expres voor ‘het onnoembare’ gekozen, zodat iedereen dat voor zichzelf kan invullen. En daar wil ik graag nog dit over zeggen. Vanuit de christelijke geloofstraditie kennen we de 'ridens paschalis', de paaslach, waarbij de dood en de duivel worden uitgelachen, als door Christus verslagen machten. ‘Dood, waar is je angel?’ om opnieuw Paulus te citeren. In deze attractie heb je een abdij, koorbanken en een dodendans: de Danse Macabre. Die wordt wilder en heftiger. Opeens hoor je – uit het niets – een stem die 'Vade retro' zegt, Latijn voor ‘Ga terug’ (wat ook tijdens een katholieke duiveluitdrijving wordt uitgesproken, red.). Daarna zakt het hele platform, omhooggekomen met het zogenaamd verdoemde orkest erop, terug: de vloek is verbroken. ‘Het onnoembare’ is dan alsnog verslagen, en bezoekers kunnen weer veilig naar buiten. Kortom: als je die hele attractie tot het einde toe leest alsof het een boek is, heeft het een happy end. Juist als christen kun je dan prima zelf invullen door wie dat 'Vade retro' wordt gezegd.”

‘Griezelen met oerchristelijke elementen’: dat kan samengaan?

“Ja. Die christelijke elementen kun je in deze attractie herkennen, zoals een biechthokje, koorbanken, een orgel, grafzerken en gregoriaanse gezangen, overigens zonder religieuze teksten. Toen ze mij om advies vroegen, heb ik gezegd: heel goed dat jullie je laten inspireren door de christelijke en meer specifiek de katholieke traditie, maar probeer wel enige afstand te bewaren tot je bronnenmateriaal. Dus geen kelken, kazuifels, monstrans en dergelijke.”

Waarom is dat beter?

“Anders zit je veel te dicht op het heilige. Mijn advies luidde bijvoorbeeld: neem gewoon een zuil in plaats van een altaar. En geef de organist een kleed waarvan een katholiek direct ziet: dit is geen kazuifel. Dus de Efteling gaat speels om met het bronnenmateriaal, terwijl er voldoende afstand blijft tot het heilige. Zodat rooms-katholieken en andere christenen niet onbedoeld voor het hoofd worden gestoten. Overigens ben ik niet betaald voor mijn advies. Dat heb ik onafhankelijk gegeven. Zoals het park trouwens eerder ook een bekende arabist om advies heeft gevraagd bij de vernieuwing van het Sindbad de Zeeman-gedeelte, naar aanleiding van kritiek rond etnische stereotypes die er een plek hadden gevonden. Dat siert de Efteling, vind ik.”

Wat weinig protestanten weten, is dat de Efteling is voortgekomen uit het R.K. Sport- en Wandelpark, dat is opgericht door een pastoor en kapelaan. Past de Danse Macabre bij die katholieke wortels?

“De Efteling van nu is geen katholiek bedrijf. Maar het ligt wel in Zuid-Nederland. Een gedeelte van ons land dat altijd katholiek is geweest, en dit cultureel gezien nog steeds is. Dat deze attractie daar losjes bij aansluit, vind ik passend. Het is beslist geen katholieke attractie, maar wel gebaseerd op die katholiek-christelijke traditie.”

Snap je dat gelovigen misschien alsnog denken: deze attractie slaan we maar over?

“Jazeker. En dat mag. Het is een heel groot goed dat iedereen in Nederland zélf de afweging kan maken om een attractie over te slaan of lekker te ondergaan. Zelf sla ik ook een aantal Efteling-attracties over, maar in mijn geval puur omdat mijn maag daar niet zo goed tegen kan.”