Alle informatie uit aflevering 2 - Kaïn en Abel

Het verhaal

Genesis 4
[1] De mens, Adam, had gemeenschap met Eva, zijn vrouw, en zij werd zwanger en bracht Kaïn ter wereld. ‘Met de hulp van de HEER,’ zei ze, ‘heb ik het leven geschonken aan een man!’ [2] Later bracht ze zijn broer ter wereld, Abel. Abel werd herder, Kaïn werd landbouwer. [3] Op een keer bracht Kaïn de HEER een offer van wat hij had geoogst. [4] Ook Abel bracht een offer; van de eerstgeboren dieren van zijn kudde koos hij de mooiste uit. De HEER merkte Abel en zijn offer op, [5] maar voor Kaïn en zijn offer had hij geen oog. Dat maakte Kaïn woedend, zijn blik werd donker. [6] De HEER vroeg hem: ‘Waarom ben je zo kwaad, waarom kijk je zo donker? [7] Handel je goed, dan kun je toch iedereen recht in de ogen kijken? Handel je slecht, dan ligt de zonde op de loer, begerig om jou in haar greep te krijgen; maar jij moet sterker zijn dan zij.’ [8] Kaïn zei tegen zijn broer Abel: ‘Laten we het veld in gaan.’ Toen ze daar waren, viel hij zijn broer aan en sloeg hem dood. [9] Toen vroeg de HEER: ‘Waar is Abel, je broer?’ ‘Dat weet ik niet,’ antwoordde Kaïn. ‘Ben ik mijn broers hoeder?’ [10] ‘Wat heb je gedaan?’ zei de HEER. ‘Hoor toch hoe het bloed van je broer uit de aarde naar mij schreeuwt. [11] Daarom: vervloekt ben jij! Ga weg van deze plek, waar de aarde haar mond heeft opengesperd om het bloed van je broer te ontvangen, het bloed dat jij vergoten hebt. [12] Ook al bewerk je het land, het zal je niets meer opbrengen. Dolend en dwalend zul je over de aarde gaan.’ [13] Kaïn zei tegen de HEER: ‘Die straf is te zwaar. [14] U verjaagt mij nu van deze plek en ik mag u niet meer onder ogen komen, en als ik dan dolend en dwalend over de aarde moet gaan, kan iedereen die mij tegenkomt mij doden.’ [15] Maar de HEER beloofde hem: ‘Als iemand jou doodt, zal dat zevenmaal aan hem worden gewroken.’ En hij merkte Kaïn met een teken, opdat niemand die hem tegenkwam hem zou doodslaan. [16] Toen ging Kaïn bij de HEER vandaan en hij vestigde zich in Nod, een land ten oosten van Eden.
​
Cain and Abel uit de Genesis Suite van Darius Milhaud, 1945
De Frans-joodse componist Darius Milhaud maakte in na de Tweede Wereldoorlog de Genesis Suite, een werk voor vertellen, koor en orkest. Milhaud componeerde het stuk over Kain en Abel, o.m. Arnold Schoenberg en Igor Stravinsky namen andere verhalen uit het begin van Genesis voor hun rekening.

In het werk van Milhaud klinkt integraal het verhaal van Kain en Abel uit de King James-vertaling. Anders dan veel andere werken van Milhaud, Stravinksy en Schoenberg, is het een vrij toegankelijk, bijna filmisch werk.

Broederstrijd

De moord van Kain op Abel komt voort uit het feit dat Kain het niet kan verkroppen dat zijn offer niet aanvaard wordt door God en het offer van zijn broer wel. De klassieke uitleg is dat Kains offer niet deugde- “ hij deed en passant ook nog wat offer” – terwijl Abel zijn mooiste schaap uitzoekt.

Dat is een theologische onderlegger. Meer algemeen gaat het over twee broers die dingen naar de liefde van God, hun vader. Een broederstrijd dus.

East of Eden van John Steinbeck
Het thema van broederstrijd komt uitgebreid aan bod in het boek East of Eden van Steinbeck. Het werk is doorspekt met Kain en Abel, met veel directe en indirecte verwijzingen. Het gaat twee keer om twee generaties broers die strijden om de liefde van hun vader. Uit woede probeert de ene broer de ander te vermoorden en later krijgt hij een litteken, net als Kain.

Amadeus van Miloš Forman
We zien het terug in de film Amadeus in de strijd tussen Antonio Salieri en Wolfgang Amadeus Mozart. Daar gaat het dan wel om de gunst van God. Salieri is in de film een godsdienstig man, maar verliest het toch qua briljantheid van Mozart, die juist een liederlijk leven lijdt. In de film wordt erop gezinspeeld dat Salieri achter de dood van Mozart zit.

In de podcast Klassieke Mysteries is Ab Nieuwdorp verder in het verhaal van de dood van Mozart gedoken.

Verzet tegen het onrecht

Het is best te begrijpen dat het feit Abels offer wel aanvaard wordt en dat van Kain niet, leidt tot irritatie bij Kain. Er ontstaat een gevoel van onrechtvaardigheid. Kain denkt: “ik verdien beter”.

il primo omicidio overo Cain van Alessandro Scarlatti
Dit komt ook naar voren in primo omicidio overo Cain van Alessandro Scarlatti. In lijn met Alains eerdere “verklaring” zien we dat Abel zich richt op Gods genade, terwijl Kain God wil behagen met eigen werk.

Abel: “Uit de kudde zal ik een onschuldig lam kiezen, het witste, het mooiste, om het Hem te offeren, en met uitgelezen wierook en myrrhe zal de allerbeste vlam branden, samen met mijn hart, dat ik Hem aanbied”

Kain: “Met mijn zweet heb ik de eerste vruchten van de aarde bevochtigd, opdat ze de hoogwaardigste offergaven zouden zijn, voor de Allerhoogste de welgevalligste”

Na het afwijzen van het offer verleidt de duivel Kain tot zijn daad door in te spelen op zijn “rechtvaardigheidsgevoel”

Fragment: Cain che fai?
Cain, che fai? che pensi? (Kain, wat doe je? waaraan denk je?)
Anima vilede tuoi scorni t’appaghi, (Lafaard, je neemt genoegen met je schande,)
e ti compiaci, (je bent er tevreden mee,)
doffri l’oltraggio, e taci? (Je ondergaat die belediging, en je zwijgt?)
Sei pur del Re del Mondo (Ben jij niet de eerstgeborene)
primogenita prole? (van de Koning van de Aarde?)
E chi nacque secondo (En hij die als tweede geboren is)
già ti medita al piè nodo servile. (denkt er al aan je voeten te kluisteren.)
Il Ciel, che ti prescelse, il Ciel t’esclude, (De Hemel die je heeft uitverkoren, sluit je nu uit,)
dunque il Ciel ti delude. (de Hemel stelt je dus teleur.)
sprezzalo, s’ei ti sprezzi, uccide Abele: (Als die je minacht, minacht hem en dood Abel:)
morto ch’ei sia, che ti faran le stelle? (als hij dood is, wat kunnen de sterren je nog aandoen?)

De mens in opstand van Albert Camus, 1951
Als de episode met het offer onrechtbaardig is, dan is het verzet van Kain tegen dit onrecht eigenlijk een terechte vorm van opstand. Filosoof en schrijver Albert Camus noemt Kains dan ook de eerste mens in opstand. Hij wordt uitgeroepen tot schutspatroon van de 'metafysische opstand', van al degenen die, vanuit het verlangen naar de paradijselijke eenheid en gelukzaligheid, in verzet komen tegen de onrechtvaardige Schepper van de gespleten en ellendige wereld waarin ze leven.

Vrijspraak

Wijzen op het “verzet” van Kain is een soort van goedpraten van wat Kain doet. Heel expliciet is een vrijspraak voor Kain te vinden in een gedicht van Hester Knibbe.

de zoon
Schuld is een afspraak. Ondanks
alle heimweeverhalen van onze ouders
over hoe vrede o vrede eruitziet moest hij
het lam grijpen en slachten om zelf hoger
te stijgen. Het zwerk, hoger en sterker dan alle
op aarde gemaakte goden, is mijn getuige.
Restte as + rook die wegdreef met zijn geprevel
waarvan ook geen syllabe bleef hangen.
Offer: een leven voor een gedachte.
Dacht: schuilt er dan een belofte
in dood? Ik, zijn hoeder, zal hem uit erbarmen
van zijn povere staat hier op aarde
verlossen.

 de moeder
Wat wist hij ervan? Dood
kun je bedenken maar nooit echt
weten. Natuurlijk we zetten
fuiken en strikken, keelden en vraten
de weerloze beesten, maar
dat een mens daar zo stil in zijn dooie
lijf zou blijven liggen was veel te.

Eén moet de eerste zijn, maar wij hebben
ze zelf geleerd hoe je doodslaat, vilt om
honger te stillen of voor een extra huid
over rug en schouders en naaktheid, wij leerden ze
hoe je een offer bereidt voor wat zekerheid
in en na dit leven. Terwijl we
best wisten hoe vrede eruitziet. Woede
is een mode in dit na-Eden en er is
altijd wel iets wat ons weggooien wil
juist wanneer we ons denken te nestelen.
Van eigen sterfelijkheid wisten we
hoegenaamd niets. Ook hij niet.

Onvermijdelijke strijd

Die strijd tussen broers, al dan niet uitmondend in broedermoord, is een veelvuldig terugkerend ding. Er is zelfs een term voor: fratricide.
De Franse denker René Girard schreef in het boek De Zondebok dat hoe meer je op elkaar lijkt, hoe meer haat verschillen oroepen. Zie bijvoorbeeld dorpen die dicht tegen elkaar aanliggen, eigenlijk op elkaar lijken, maar daardoor juist een grote hekel aan elkaar hebben.

Zie ook:

• Romulus en Remus, de ontstaansmythe van de stad Rome
• Smeagal en z’n broer in Lord of the Rings van JRR Tolkien
• In The Lion King van Disney Scar en Mufasa (waarin Scar, letterlijk “litteken”, zijn broer Mufasa doodt)

In de podcast De Tweede van de Correspondent wordt de psychologie van de dynamiek tussen het eerste en het tweede kind verder uitgediept.

La mort d'Abel van Kreuzter

• Hierin speelt God een minimale rol – wel een demon die Kain verleidt. Maakt zelfs een knuppel in de hel voor hem om zijn broer te doden.
• François-Benoît Hoffman (schrijver van het libretto) laat Abel en Kain al van jongs af aan ruziën. Dus het is een soort “ingebakken” vijandschap tussen de broers

Ah ! J’en suis trop puni, je suis trop misérable, (Ah! Ik ben te gestraft, ik voel me te ellendig)
Puisque mon fils Caïn n’aime pas mon Abel, (Omdat mijn zoon Kaïn niet van mijn Abel houdt,)
Dieu puissant, source de lumière, (Machtige God, bron van licht,)
Fais qu’à mes sens, le calme soit rendu; (Laat mijn zintuigen kalm zijn;)
Fais qu’un frère, en ce jour, (Maak op deze dag een broer)
veuille embrasser un frère; (wil een broer omarmen;)
Et des plaisirs du Ciel (Dat ik de genoegens van de hemel)
je n’aurai rien perdu. (Niet zal hebben verloren)

Toch hoeft de broederstrijd niet onontkoombaar te zijn, volgens East of Eden van John Steinbeck. Het boek verzet zich uiteindelijk tegen deze “predestinatie”, aan de hand verschillende vertalingen van het verhaal van Kain en Abel. Niet “Gij zult”, niet “Gij moet”, maar “Gij moogt”. Kain is niet verdoemd, maar heeft een keuze om te heersen over de zonde of om zich erdoor te laten overheersen.

Het Hebreeuwse woord timshel is volgens het personage dat dit punt uitlegt “misschien wel het belangrijkste woord allertijden”. Dit is onder meer opgepakt door Mumford & Sons.

Ben ik mijn broeders hoeder?

In “De vlek’ van Willem Jan Otten, een lang gedicht, of eigenlijk een reeks gedichten, speelt ook de Kaïn en Abel geschiedenis mee. En ook de vraag “ben ik mijn broeders hoeder” komt hierin ter sprake. De jongens, Ton en Abel Kans, zijn een tweeling. De jongste, Abel, is de meest succesvolle, als jazztrompettist, én de meest mislukte, als drugsgebruiker.

Solo
Al wie van Abel een solo hoorde
werd van lieverlee zijn oor.
nooit werd Abel niet gehoord.
Zo lang hij blies verloor hij zich
in solorook en kringelde omhoog.
We zijn gehoord, is wat hij speelde,
daarom heeft u van die grote oren.
Maar op een dag was alles stom.
Rook sloeg in het offer dood.
U die als hij speelde hoorbaar hoorde,
waarom houdt u zich nu doof?

Kaïn en Abel

Schilderkunst

• Kain en Abel van Titiaan
• Antonio Canova, Adam en Eva treuren om Abel, 1818
• William Blake, Adam en Eva vinden het lijk van Abel, ca.1826

Films

• East of Eden (Elia Kazan). Verfilming van het boek van Steinbeck
• Undertow van David Gordon Green

Literatuur

• Cain van Lord Byron, 1821
• Een broedermooid, Kafka
• Ishmael van Daniel Quinn, waarin de moord van Kain op Abel wordt gekoppeld aan de overgang van nomadische jager-verzamelaars naar landbouwers.
• Abel et Cain uit de bundel Les fleurs du mal (1857) van Charles Baudelaire
• Kain van Gerrit Achterberg in zijn bundel Eiland der ziel (1939).
• Abel Sánchez: Una historia de pasión van Miguel de Unamuno. Hoofdpersoon Joaquin wordt verscheurd door jaloezie richting zijn “broer” Abel.

Muziek

• Caino e Abel, Bernardo Pasquini
• Kain und Abel van Baruch Berliner
• Cain and Abel van John Tavener
• Adam Raised a Cain van Bruce Springsteen
• Cain and Abel van Louis Armstrong