Alicja Gescinska: ‘Je kunt wel degelijk dichter bij waarheid komen’
‘Zonder waarachtigheid gaan we nergens komen.’ Dat is de stellige overtuiging van de Pools-Belgische schrijver en filosoof Alicja Gescinska. Vanavond is ze te gast in Café Lazarus.
Het uur van de waarheid, is het thema van de maand van de filosofie.* Omdat Alicja dit jaar het essay schreef voor die maand, dacht ze na over het begrip ‘waarheid’. ‘Mensen denken heel snel: waarheid is het tegenovergestelde van leugen. Vandaar dat we vandaag de dag ook heel snel praten over post-truth tijden, omdat we zogezegd in een leugenachtige tijd leven, omdat er leugens worden verkondigd door politici.'
'Ik heb een stap terug genomen en bedacht: in welke tijd leven we? Leven we wel in een tijd van post-truth, wat betekent eigenlijk waarheid, wat betekent leugen, is het wel een tegenstelling of is het de andere kant van de munt?’
Waarheid is een complex concept
Alicja kwam tot de conclusie dat waarheid een problematisch concept is en dat het verdergaat dan niet liegen of naar de wetenschappelijke feiten kijken. Waarheid is complex, maar niet onmogelijk. ‘Als je dichter bij de waarheid wilt staan, of wilt leven in waarheid is er wel een weg waardoor je dichterbij kunt komen. Bijvoorbeeld door authenticiteit, waarachtigheid, zelfkennis, kennis. Er zijn dus wel veel zaken waar we zelf aan kunnen werken, die we van onze medemens kunnen vragen. Of we kunnen een richting in ons leven opgaan om meer in waarheid te leven.’
Toch kunnen we als mensheid niet zonder waarheid. ‘Zonder de waarachtigheid gaan we nergens komen. Zelfs mensen die zouden beweren: ik vind het allemaal gezever die waarachtigheid of je moet maar liegen of je moet uit de situatie vooral je slag slaan. Daarop kun je geen samenleving bouwen. Ergens hebben we allemaal de nood om een waarachtiger leven te hebben of een leven in waarheid te hebben.’
Waarachtig tegenover elkaar staan
‘Wat ik heel mooi vind – ik verwijs er ook naar in mijn essay – zijn de woorden van de Joodse filosoof Emanuel Levinas. Van hem het ik het woord Hebreeuwse woord Hineni ontleend. Dat zegt: Ik sta hier voor u op een waarachtige manier. Levinas vindt dat het grondbeginsel van menselijke interactie. Wij moeten geloven dat we waarachtig tegenover elkaar staan. Dat jij meent wat je zegt en dat ik meen wat ik zeg. We zijn namelijk constant aangewezen op en afhankelijk van elkaar en we hebben dat nodig om te kunnen functioneren.’
Alicja geeft toe dat ze daarmee een ideaal schetst. ‘Leugens hebben altijd deel uit gemaakt van mens-zijn, op alle niveau’s. Het loont ook om op korte termijn te liegen. Dat is ook waarom politici liegen, die willen op korte termijn scoren. Maar om nu de medemens of de politiek gelijk te stellen met de leugen en te zeggen, daar komt nooit meer iets goeds vandaan, dan komt er ook niets goeds meer vandaan. We moeten durven om een stap terug te zetten, om te zeggen: ‘Er zijn leugens, maar niet iedereen liegt.’
*Café Lazarus is begin februari opgenomen. Toen gingen we er nog vanuit dat op 1 april de Maand van de Filosofie zou beginnen. Inmiddels is de filosofiemaand uitgesteld naar juni door de coronacrisis. Dan verschijnt ook Alicja’s essay met de titel: Kinderen van Apathe.
Het hele gesprek met Alicja en de persoon die voor haar belangrijk is, schrijver David van Reybrouck, is vanavond te zien om 23.30 uur op NPO2, maar je kunt het daarna natuurlijk ook ook je eigen moment nakijken op deze site en op NPOStart.
