'Abortus gehandicapt kind eerder plicht dan optie'

De aanleiding van dit bericht in de Volkskrant over de uitlatingen van filosoof en docent ethiek Von Schmid was de zaak Kelly, een ernstig gehandicapt meisje dat volgens haar ouders niet geboren had mogen worden. Zij dienden daarom een schadeclaim in bij het Leids Universitair Medisch Centrum.

Volgens Von Schmid wordt een baby pas een persoon door interactie met andere mensen. Waar dit lijkt te ontbreken, kun je abortus toestaan met het argument dat er geen persoon en dus geen mens mee verloren gaat.

Een andere mogelijkheid om zich van een gehandicapt kind te ontdoen, is de ouders het recht toe te kennen om het leven van een pasgeboren kind dat ernstig gehandicapt is, te laten beëindigen. Die beslissing moet dan wel op de dag van de geboorte genomen worden. Want daarna zou het zich wellicht kunnen ontwikkelen tot een persoon. Von Schmid duidt dit aan als een geboortedagrecht.

Interactie

"Het is ronduit schokkend om dit pleidooi van Von Schmid, die zich filosoof en ethicus noemt, te lezen," reageert dr. Bart Jan Spruyt, directeur van de Edmund Burke Stichting, het Nederlandse discussieplatform voor het conservatisme. "Dan besef je welke totaal verschillende visies mensen kunnen hebben op het menselijk leven. Een mens zou pas een persoon zijn wanneer er sprake is van interacties met medemensen. Je zou eens na moeten gaan in hoeverre, zelfs als hij nog niet geboren is, er tussen een gehandicapte baby en een moeder al duidelijk sprake is van interacties, zeker op zo’n eerste dag na de geboorte."

Een definitie dus die van kwaad tot erger zal leiden, verwacht dr. Spruyt. "Denk maar aan een comapatiënt die niet meer communiceert. Von Schmid voegt er nog aan toe dat er voor ‘zoiets’ geen sprake is van een toekomst en dat er alleen maar ernstig lijden te wachten staat. Dat zegt nog niets, want dan zou je met elkaar moeten vaststellen wanneer er sprake is van toekomst en wanneer niet.

Je krijgt bij dergelijke uitlatingen een beetje het nare gevoel dat Von Schmid dat zou willen bepalen aan de hand van tamelijk hedonistische criteria. Criteria die in ieder geval haaks staan op de christelijke levensbeschouwing. Hij heeft het ook over ernstig lijden. Ook daarvan kun je je afvragen wanneer daar in welk geval sprake van is. Er is zelfs literatuur waarin wordt gesuggereerd dat doof of kleurenblind ter wereld komen al zo’n ernstige handicap is, dat je ook op grond daarvan al zou moeten besluiten om over te gaan tot abortus of zelfs tot het beëindigen van het leven van dat kind op de eerste dag van de geboorte."

Leven

Het is volgens Bart Jan Spruyt niet zo dat gehandicapt leven per definitie geen toekomst heeft. "Of dat leven dat getekend is door lijden, zinloos zou zijn. Het begint al bij de vraag Wie de gever van dat leven is. Uit Wiens hand ontvangen wij dat leven? Is het een immanent biologisch proces, waar we dankzij onze natuurkundige kennis macht over hebben en waarin we dus ook kunnen ingrijpen? Of heb je de notie dat het leven meer is dan een immanent biologisch proces en dat er een Schepper is van alle leven, dat er een God is Die leven geeft. En dat het leven dat je zelf hebt gekregen, een grote verantwoordelijkheid met zich meebrengt naar anderen toe. Als je het vanuit die optiek benadert, is er geen enkele reden om dat leven te beperken tot ‘gezond’ leven.

Misschien is het wat bot, maar ik heb vaak het gevoel dat gehandicapt leven wordt ervaren als lastig. Als een obstakel, een blok aan je been dat je belemmert in je ontplooiingskansen. Dat offers van je vraagt, dat een beroep op je doet om niet alleen met jezelf bezig te zijn, maar er ook te zijn voor anderen. Ik heb wel eens het gevoel dat er achter dit soort argumentaties, hoe mooi ze ook verpakt en met rationele argumenten onderbouwd worden, een bepaald levensgevoel zit van ‘dit willen wij niet meer en het hoeft ook niet meer’."

Juist in Gods ogen is het gehandicapte leven erg waardevol. Op vele plaatsen neemt de Bijbel het op voor het zwakke, het verdrukte, het rechteloze, de minste... Wanneer de moderne mens zich van dat leven wil ontdoen, moeten daar puur egoïstische motieven aan ten grondslag liggen. Spruyt: "Niet alleen egoïstisch en materialistisch, maar vooral hedonistisch, zou ik willen zeggen. Er zit iets achter van: ‘het leven is kort en we leven maar één keer en we moeten er iets moois van zien te maken. Gehandicapt leven belemmert dat, dat is lastig. Met de huidige stand van de wetenschap hoeft dat ook allemaal niet, dus laten we ons er gewoon vanaf maken.’ Ik ben bang dat die mentaliteit er ook achter zit."

Proefballonnetje

Aan de ene kant zijn uitlatingen als die van Alexander von Schmid te gek voor woorden, aan de andere kant heeft het oplaten van zo’n proefballonnetje ongetwijfeld effect op het maatschappelijk denken.

Spruyt: "Dat is de wet van Franse filosoof Tocqueville. Hij stelde sociologisch vast dat op het moment dat je een norm ter discussie stelt, je daarmee de norm eigenlijk opheft en je je vervolgens op een hellend vlak bevindt waarop het niet meer mogelijk is die oorspronkelijke norm te herstellen. Dat zie je voortdurend bij allerlei debatten die de afgelopen decennia in Nederland zijn gevoerd over medisch-ethische onderwerpen als abortus en euthanasie. Ook de afschaffing van het bordeelverbod, de winkeltijdenwet, de openstelling van het huwelijk voor paren van gelijk geslacht.

Aanvankelijk zijn het individuen die het als proefballonnetje oplaten, vervolgens afwachten hoe er gereageerd wordt en het nog eens proberen. Op een geven moment zijn het politici die het idee omarmen. Het homohuwelijk is in feite het resultaat van het helaas zeer effectieve lobbywerk van drie homofiele kamerleden van PvdA, VVD en D66, respectievelijk Mieke van der Burg, Annelies van der Stoel en Boris Dittrich. Zij zijn er op de een of andere manier in geslaagd hun fracties om te turnen, zodat er ineens een royale kamermeerderheid voor de instelling van het homohuwelijk was. Dittrich schrijft in zijn boek De blauwe zetel bijna triomfantelijk dat het onderwerp onder Paars nog bijna onbespreekbaar was en dat hij tot zijn eigen stomme verbazing merkte dat door hun lobbywerk de fracties heel makkelijk omgingen.
Zo gaat het met veel dingen. Wat na de nieuwe euthanasiewet tot zoveel misstanden leidde, gaat inmiddels oogluikend door."

Levensgevoel

Terug naar Von Schmids standpunten. Die zullen volgens Spruyt door weinigen gedeeld worden. "Maar het levensgevoel van waaruit hij zo’n voorstel doet, is natuurlijk wel een levensgevoel dat precies aansluit bij een groot deel van de bevolking. Daarom zijn dit soort proefballonnetjes zo gevaarlijk, omdat naar mate ze vaker worden opgelaten en naar mate de tijd voortschrijdt, de kans groter is dat dit soort gedachten op den duur door een groot deel van de bevolking wordt geaccepteerd. Misschien wel door een meerderheid in de Tweede Kamer, zodat het wettelijk mogelijk wordt gemaakt om dit soort vreselijke dingen te gaan verrichten. Er zit ook een tactiek achter van overvragen. Dat zou hier het zogenaamde geboortedagrecht kunnen zijn. Dat gaat dan in veler ogen te ver, maar het prenatale ingrijpen wordt dan nog wel bespreekbaar.
We weten dat er artsen zijn die een abortus uitvoeren omdat de zwangerschap van mevrouw niet goed uitkomt. Ze heeft namelijk over zes maanden een vakantie gepland. De EO heeft dit soort dingen aan het licht gebracht."

In zijn analyse van politieke processen gaat de directeur van de Burkestichting heel ver: "Politici hebben geen mening, maar reflecteren een mening, bij voorkeur de mening van de meerderheid. En dus volgt de politiek altijd de ontwikkelingen in de samenleving. De wetgeving loopt altijd achter de feitelijke ontwikkelingen aan. Als je iets wilt veranderen, kun je dat in eerste instantie niet doen via politieke middelen. Politiek is niet meer dan het sluitstuk van een lang, maatschappelijk proces. Je moet proberen dat proces van opinievorming, dat aan politieke besluitvorming voorafgaat, te beïnvloeden. Dat is wat wij als Burkestichting doen. Zodat mensen een keer wakker geschud worden en zich de vraag gaan stellen waar we nu eigenlijk mee bezig zijn. En dat dat tot een diepere bezinning leidt op de vraag hoe we als mensen met de natuur omgaan. Dat zou kunnen leiden tot het inzicht dat we al grenzen hebben overschreden die we niet hadden mogen overschrijden. Ik hoop dat er in die zin iets van een terugkeer zou kunnen komen."

Behoedzaamheid

Bart Jan Spruyt sprak eens met de Amerikaanse bioloog Leon Kass, die nu hoofd is van de bio-ethische raad van president Bush. Die volgde de ontwikkelingen aanvankelijk bijna kritiekloos. Tot hij op een gegeven moment door het lezen van een artikel tot de conclusie kwam dat zaken als anticonceptie, abortus, euthanasie en vraagstukken rond het klonen van mensen en de eugenetica (‘verbeteren’ van de mens) ook een ethische kant hebben. Hij is daar goed over na gaan denken en dat heeft hem tot een orthodox verdediger gemaakt van grote behoedzaamheid op dit punt.

Spruyt: "Kass heeft er goede boeken over geschreven. Ik hoop dat die ook in Nederland gaan verschijnen en dat die een rol gaan spelen in de discussie over dit soort onderwerpen en dat er een wederkeer komt.

Er heerst in onze democratie bijna een sociale terreur om je mening aan te passen aan die van de meerderheid. Voor het verwoorden van een minderheidsstandpunt is moed nodig, de grootste deugd die je kunt bezitten. We moeten elkaar op dit punt blijven scherpen om de stellingen te blijven betrekken en ons niet schamen voor ons standpunt en niet mismoedig worden vanwege het feit dat we die strijd verloren lijken te hebben.
Christelijke organisaties moeten wat dit betreft meer aan de weg timmeren en ik zou christenen willen oproepen tot gebed hiervoor.“

Tekst: Ar Sikking