'80 Jaar Oorlog': Hans Goedkoop over Nederlandse 'erfzonde'

Dit jaar is het 450 jaar geleden dat de Tachtigjarige Oorlog uitbrak, de strijd waaruit Nederland ontstond. “Vaak hebben we daarvan een veel te rooskleurig beeld,” vindt historicus Hans Goedkoop, die de nieuwe tv-serie 80 Jaar Oorlog (NTR) presenteert. "De bloederige werkelijkheid doet denken aan de burgeroorlog in het huidige Syrië."

“We kennen allemaal wel de beelden uit landen in het Midden-Oosten waar burgeroorlogen worden uitgevochten,” zegt Hans Goedkoop. “De strijdende partijen trekken moordend door gebieden waar de bewoners geen kant op kunnen. Een terreurbeweging, aanvankelijk klein en onbetekenend, profiteert van de chaos, en legt aan een grote, gematigde meerderheid haar wil op. Massale, openbare executies zijn een effectief middel om het schrikbewind te vestigen.”

'Vooral een burgeroorlog'

“Als we dit op tv zien, reageren we geschokt: onvoorstelbaar dat mensen hiertoe in staat zijn!” Maar bij het maken van deze nieuwe serie merkte Hans Goedkoop dat juist een dergelijk scenario zich in Nederland heeft afgespeeld. "Nederlanders denken vaak nog dat een eensgezinde, protestantse bevolking de Spaanse bezetter verjoeg, waarna we een fijn, verdraagzaam land werden. In 80 jaar oorlog zijn we getuige van een extreem bloederig conflict in een verdeeld land. Dat we dat niet meer zo goed meer weten, zou ik – met een knipoog naar het protestantisme – onze ‘erfzonde’ willen noemen.”

(Tekst loopt door onder de foto.)

Lumey dubieuze bondgenoot Oranje

Ook de bekende hoofdrolspelers worden onder de loep genomen, zoals onze ‘Vader des Vaderlands’ Willem van Oranje. “Hij is aanvankelijk nog helemaal niet bezig met een nieuw land. Net als andere edelen uit zijn tijd, is hij druk met zijn bezittingen, invloed en dynastieke rechten die in gevaar zijn. Pas als hij daar met Filips II niet uitkomt, komt hij aan het hoofd van de opstand te staan. Omdat hij geen al te goede legerleider is, accepteert hij tijdelijk de steun van Lumey, de wrede Geuzenhoofdman die meent dat hij aan Oranjes kant staat.”

'Fanatieke minderheid gaf doorslag'

“In een verdeeld land, waar protestanten en katholieken vaak thuis rond de open haard zaten, gaf een fanatieke calvinistische minderheid de doorslag,” legt Hans uit. “Ook mensen die kritisch waren over de rijke, corrupte katholieke kerk, hadden een afkeer van deze Geuzen. Ook al voelden ze wel voor de terugkeer naar een zuiver geloof.”

(Tekst loopt door onder de foto.)

Met Alva win je geen 'hearts and minds'

Flilips II deed in fanatisme niet voor de Geuzen onder. “Hij moest zijn onderdanen in de Nederlanden behoeden voor het ‘geloof van de satan’, omdat God het hem anders persoonlijk zou aanrekenen. Je zou kunnen zeggen dat beide kanten het geloof iets te serieus namen. Dat Filips II toen de hertog van Alva – een oude ijzervreter – stuurde, hielp niet om onze ‘hearts and minds’ te winnen.”

Hoe begon de Tachtigjarige Oorlog?

In de eerste aflevering gaan we terug naar het begin van de oorlog. In 1568 lopen de spanningen tussen Filips II en de Nederlandse edelen zo hoog op, dat de graven Egmont en Van Horne op de markt in Brussel worden onthoofd. We staan dan aan het begin van een oorlog die tachtig jaar zal duren.

Beeld: NTR