8 vragen over sekten

1. Wat zijn de belangrijkste kenmerken van een sekte?
Een sekte is een religieuze groepering met een eigen waarheid, die haar onderscheidt van alle andere groeperingen. Deze waarheid wordt verplichtend opgelegd. De tucht is zo sterk dat afwijkingen – zelfs op details – niet gebillijkt worden. Voor een eigen mening is geen plaats. De groepering stelt zich gewoonlijk zó exclusief op, dat de sociale contacten van de leden zich grotendeels tot eigen kring beperken. Wie anders denkt, wordt buitengesloten, maar is daarmee zijn gehele vriendenkring kwijt. Buitenstaanders worden als een groot gevaar beschouwd, als verdoemden en satanskinderen en dergelijke. De waarheid die een sekte belijdt, wordt gesteld boven het respect voor haar eigen leden. Alleen wie volgens het verplichte patroon denkt en handelt, kan op respect rekenen. Daarop wordt elk lid dan ook sterk gecontroleerd.
Een sekte is vaak klein, maar niet noodzakelijkerwijze. Meestal kent ze een eenhoofdig leiderschap van iemand die als een goddelijke gezant, een godheid of een onaantastbare profeet wordt gezien. In een latere fase – door slechts weinige sekten bereikt – wordt dit eenhoofdige leiderschap soms omgezet in een niet democratisch gekozen bestuur, dat hoog boven de leden verheven is en geboden en inzichten verplichtend oplegt.

2. Waarin ligt de aantrekkingskracht van sekten?
Twee zaken voeren de boventoon: liefde en zekerheid. Mensen willen zich graag geaccepteerd voelen. Vooral in de wervingsfase omringt de sekte nieuwe belangstellenden met grote zorg, wat wel het ‘liefdesbombardement’ heet. Dat geeft mensen het gevoel dat ze echt meetellen, een gevoel dat deze wereld maar weinig weet te bieden. Naarmate de maatschappelijke verwarring toeneemt (Wat is goed? Hoe moet je leven?) zullen sekten een grotere aantrekkingskracht kunnen uitoefenen. Een (vermeende) zekerheid is voor velen een houvast, zij het vaak maar tijdelijk. Het biedt ook een mogelijkheid ingeschakeld te worden bij een belangrijke missie in de wereld, waardoor de sekteleden zich belangrijk en zelfs onmisbaar kunnen achten, zodat hun gevoel van eigenwaarde stijgt.

3. Wie zijn extra gevoelig voor deze aantrekkingskracht?
Het meest open voor sektarische invloeden zijn onzekere en emotioneel beschadigde mensen, die op zoek zijn naar houvast en troost. Verder ook jongeren die iets zoeken om zich van een oudere generatie te onderscheiden, waartegen ze bezwaren hebben. Er is nog een derde opvallende categorie: mensen die in het kerkelijke leven geen uitdaging vinden. Een sekte biedt dat wél. In vergelijking met de traditionele kerken is een sekte ‘spannend’. Lidmaatschap is niet vrijblijvend; het kost de leden veel aan tijd, inspanning en geld. Maar dat geeft ook de prettige ervaring ‘waar voor zijn geld’ te krijgen. Door lidmaatschap van de afwijkende groepering proberen mensen hun levensgeluk positief te beïnvloeden.

4. Waaraan kun je merken dat een christelijke gemeente sektarische trekken heeft of krijgt?
De belangrijkste kenmerken zijn: het onaantastbaar worden van een leider, het verbreken van de contacten met andere kerken en gemeenten, het aansturen op het verbreken van de relaties met mensen buiten de eigen groepering en de aanvaarding van een verplichtende leer, die haar oorsprong niet of slechts schijnbaar in de Bijbel vindt. Verder: toenemende pressie op de leden van de groep, het verdacht maken van persoonlijk initiatief of eigen onderzoek naar de waarheid, het buitensluiten en verdacht maken van dissidenten. Ook heeft een sekte de neiging onbillijke eisen aan haar leden te stellen, zoals het beschikbaar stellen van alle vrije tijd voor de ‘goede zaak’, of het overdragen van alle banktegoeden. Wanneer iets dergelijks plaatsvindt, durven de sekteleden niet te protesteren. Het lijkt er immers op dat de groepering een enorme stap voorwaarts neemt. Wie niet meedoet, is een spelbreker en wordt gezien als een vijand van God en de waarheid. Deze dwarsligger is er de oorzaak van dat de sekte haar doelen niet haalt. Hij moet dan ook met spoed geëxcommuniceerd worden.
Veel sekten beginnen niet als zodanig, maar ontwikkelen zich langzamerhand in steeds exclusievere richting. Sektarische tendensen kun je bij elk mens, in elk gezin en in elke kerk tegenkomen. De omgang met macht is een punt van zorg, en grensoverschrijdingen zijn aan de orde van de dag. Het voordeel is dat kerken na verloop van tijd bijgestuurd worden door het grotere verband waar ze in meedoen. Sekten hebben dat verband meestal niet, en hebben de neiging verder te radicaliseren.

5. Wat kun je doen als je ziet dat iemand in een sekte verstrikt raakt of is geraakt?
Zodra iemand in een sekte terechtkomt, moeten vrienden en familieleden alles in het werk stellen het contact te bewaren en zelfs te intensiveren. Ze moeten (geregeld) meegaan naar de samenkomsten van de sekte, al zullen kritische personen al snel geweigerd worden. Vanaf het begin moeten vrienden de moeite nemen de leer van de sekte te bestuderen, en in discussie gaan met de leider(s) en natuurlijk ook met de vriend die ze dreigen te verliezen (ook al beweert hij in het begin dat zoiets ‘nooit’ zal gebeuren). Die discussie moet al snel van start gaan, want de tijd tussen het eerste contact en iemands volledige sociale isolering is erg kort, vaak maar enkele weken. Daarna kun je gewoonlijk niets meer doen. Brieven, telefoontjes… alles wordt dan geweerd!

6. Hoe is bevrijding uit een sekte mogelijk?
Je kunt (soms) mensen loskrijgen uit een sekte door contacten te blijven onderhouden. Desnoods moet je de mensen op straat aanspreken, je voor het gebouw van een sekte opstellen om even te praten (maar positief, en dat is nog een hele klus!) en zo mogelijk moet je proberen het geld van de sekteleden te blokkeren of hen zelfs de voogdij over hun kinderen trachten te laten ontnemen. Dat klinkt hard, maar alles op zijn beloop laten, is harder en schadelijker!
Vaak moet je over een lange adem beschikken. Een sekte loopt na verloop van tijd vast. De mensen ervaren hun groepering niet langer als een vreugde, maar als een last. Dat is een goed moment om te beginnen hen er voorzichtig uit los te weken. Soms stuurt een sekte na lange tijd zichzelf bij, vooral als er langere tijd kritiek op hen wordt uitgeoefend, en de leiders daar geen goed antwoord op hebben. Sommige sekten in ons land zijn na een generatie weer wat ‘opgeschoven naar het midden’. Maar hoe velen hebben hun leven zo vergooid en hun familie verspeeld?

7. Wat zijn op dit moment de belangrijkste sekten in Nederland?
De Jehova’s Getuigen vormen de grootste sekte, met een achterban van meer dan 40.000 mensen in Nederland, en ongeveer 35.000 in België (getuigen, kinderen en anderen die deze leer wel aanhangen, maar niet actief uitdragen). Dan heb je sommige afgescheiden en geïsoleerde groepen in de reformatorische hoek, maar geen enkele met meer dan 2000 aanhangers. Verder zijn er sommige New Age-achtige groepen, maar erg klein, en een heel scala aan doorgeslagen evangelische groeperingen, dikwijls heel erg klein, met enkele tientallen deelnemers. Ik schat dat er in totaal meer dan 25.000 mensen in ons land in echt verstikkende groeperingen zitten. Daar reken ik dan de twee grootste groepen die ik hier noemde niet toe. Die geven namelijk nog wel enige bewegingsvrijheid aan haar leden, zij het in geringe mate.

8. Houden sekten kerken in bepaalde opzichten een spiegel voor?
In zekere zin wel. Ze wijzen op de noodzaak van duidelijkheid, gemeenschapsvorming, getuigenis en levendigheid. Veel kerken versukkelen in hun gelijk. Wat heb je aan een dode leer? Wat heb je aan een beginselvaste maar gefossiliseerde kerk? Of anders: wat heb je aan een kerk die niet meer weet waar ze voor staat? Het beste medicijn tegen sektarisme, is: gezonde kerken met een heldere leer en een actief geestelijk en sociaal leven.