De opstanding: het ultieme weerwoord op het lijden en de dood

Anikó zoekt in deze 40-dagentijd elke week een kunstwerk uit dat je kan helpen om je voor te bereiden op het grootste christelijke feest: Pasen. 

Een scepticus zal vragen: ‘Toon mij hoe de opstanding werkt. Teken een diagram, beeld het voor mij uit. Hoe ziet het opstandingslichaam eruit?’ … Er zijn geen diagrammen voor zoiets. Met tuinieren hebben we een vergelijkbare ervaring. Je plant ‘dood’ zaad; kort daarna staat er een bloeiende plant. Er is geen zichtbare gelijkenis tussen zaad en plant… Het dode lichaam dat we begraven in de grond en het erop volgende opgestane lichaam zijn dramatisch verschillend… Het gezaaide zaad is natuurlijk; het ontkiemde zaad is bovennatuurlijk – hetzelfde zaad, hetzelfde lichaam, maar wat een verschil tussen het dalen in lichamelijke sterfelijkheid en het verrijzen in spirituele onsterfelijkheid!
(1 Kor. 15:35vv, The Message, mijn vertaling)

In deze vastentijd, op weg naar Pasen, wil ik wat hedendaagse opstandingsbeelden laten zien. Ter inleiding op deze serie even een uitstapje naar mijn favoriete opstandingsscene van de kunstgeschiedenis. Het gaat om een paneel van het laat-gotische Isenheimer Altaar, gemaakt tussen 1510 en 1515 door Matthias Grünewald. Het is te zien in Museum Unterdenlinden in Colmar.

Herkenning voor de dagelijkse kijkers…

In gesloten toestand toont het grote altaar in het midden de kruisiging. Op hoogtijdagen kwamen mensen van heinde en verre om het ook geopend te zien. Want wat verscheen er dan? Een reeks verhalende beelden, met als grote ontknoping: een verbeelding van de opstanding van Christus. Het had vast en zeker een gigantisch effect, alsof je naar de beste film was geweest.

Het was in die tijd namelijk zeer uitzonderlijk om in zo’n hoge kwaliteit, rijke kleurschakering en helderheid het verhaal van Jezus in beelden te mogen aanschouwen. Tegen betaling kon je het alleen voor jezelf open laten zetten…

Het belangrijkste doel van het kunstwerk was om herkenning te bieden voor de dagelijkse kijkers, de verzorgde zieken in het klooster. De gekruisigde Jezus stond afgebeeld in een vreselijke toestand. De door pestbulten gemartelde middeleeuwer had zeker troost bij de gedachte dat de verlosser zelf door alle pijnen was heengegaan.

Een altaarstuk met helende krachten

Maar wat een bevrijdende verrassing moet het zijn geweest om de opstandingsscene te zien als het ultieme weerwoord op het lijden en de dood. De hoop op herstel die dit communiceerde was ongetwijfeld balsem voor de ziel.

Het is moelijk voor te stellen dat dit paneel onderdeel van een gotisch kunstwerk is; het doet namelijk expressionistisch aan. Alsof de kunstenaar een visioen wist te communiceren, alsof hij in een andere dimensie oog in oog stond met de opgestane Christus. Hier nadert hij de grenzen wat een penseel vermag en raakt hij aan het transcendente.
Het lichaam straalt op zo’n sterkte dat de mensen eromheen in ontzag omvallen, als omvergeblazen poppetjes. Het is geschilderd met zo’n innerlijke kracht dat het geen moeite kost om je voor te stellen dat de boodschap van dit altaarstuk helende kwaliteiten had. En nog altijd kan het mensen dagelijks raken.

Deze opstandingsscene van het Isenheimer altaar is overigens ook hergebruikt in moderne kunst. Eén voorbeeld is het werk Grid Buster van Lynn Aldrich.