‘Het grootste misverstand is dat je vrouw-zijn je rol bepaalt’

Te vaak wordt er een soort deken over dit onderwerp gegooid, aldus dominee Almatine Leene. Hierdoor durft niemand verder te kijken wat er dan misschien onder die metaforische deken ligt en wordt het gesprek over de rol van de vrouw in de kiem gesmoord, vindt de Theoloog des Vaderlands. Volgens haar moeten we juist over dit onderwerp met elkaar in gesprek gaan en de Bijbel in de context en de cultuur van die tijd lezen en goed nadenken over alle ontwikkelingen in onze eigen tijd. 

Vrouwelijk leiderschap

Almatine: “Een goedbedoelde dooddoener van sommige mensen is: ‘maar zo staat het in de Bijbel.’ Soms kun je teksten in de Bijbel op meerdere manieren lezen. Daarom is het belangrijk dat je de Bijbel theologisch leest. Dan vind ik daarin de grote lijn van de Bijbel bepalend. Dat je alle hoogtepunten aan elkaar verbindt: God die mensen naar zijn beeld schept, God die Zelf mens wordt en de Heilige Geest die over iedereen wordt uitgestort.”

Wanneer het over de rol van vrouwen in de kerk gaat, wordt Almatine enthousiast. Ze promoveerde op dit onderwerp. “Ondanks de patriarchale tijd waarin de Bijbel is geschreven zijn er zoveel voorbeelden van vrouwen in leiderschap. Je hebt Debora, Mirjam, Esther. Je kunt er niet omheen!  Sommigen komen dan met het argument: ja, maar de mannen lieten het afweten. Dat is gewoon kolder.”

‘Het kost tijd om de pareltjes over de rol van de vrouw in de Bijbel te zoeken’

“De Bijbel is natuurlijk een enorm dik boek. Om de pareltjes over de rol van vrouwen te zoeken, dat kost tijd. In Micha 6 is bijvoorbeeld een soort rechtsgeding gaande. Er staat in vers 4: ‘Ik zond Mozes, Aäron en Mirjam om jullie voor te gaan.’ In de hele discussie over de vraag of vrouwen wel of niet leiders mogen zijn, wordt Mirjam hier genoemd als één van de leiders die God geeft. En er staat niet dat dat zo was omdat Aäron en Mozes het lieten afweten. bij Deborah wilde Barak niet gaan zonder de profetes en rechter Deborah. Vrouwen waren geen B-keuze voor God. Deze bijbelgedeeltes zijn van die pareltjes voor mij. Soms doe je ontdekkingen in de Bijbel die je visie op dingen helemaal kunnen veranderen: van recht doen aan mensen en minderheden tot geld of je kunt het zo gek niet verzinnen. Dat is het spannende als je op ontdekkingstocht gaat.”

Identiteit

De allereerste vraag die je in het gesprek over de positie van vrouwen moet stellen, is volgens Almatine: waarin ligt jouw identiteit? “Ben je vooral vrouw? Of je je werk of moeder? Of ben je allereerst kind van God? Ik geloof dat het laatste de basis is voor het innemen van je plek in Gods koninkrijk. En soms is dat niet wat je van jezelf verwacht. Ik heb vaak in mijn leven gehoord: ‘Jij bent niet zo groot van postuur, dus dan verwacht ik niet dat jij een leider kunt zijn.’ Alsof het van je postuur of je vrouw-zijn zou afhangen! Als je iemand definieert om zijn of haar uiterlijk, probeer je macht over iemand te krijgen en iemand in een hokje te stoppen. Wat is dat toch dat we daar zo mee bezig zijn? Wat zegt dat over ons? Met het denken in hokjes en vakjes doe je Gods unieke schepping zo te kort. En je doet God te kort. Je leest in de Bijbel dat veel mannen en vrouwen door God worden geroepen voor posities en uitdagingen die je niet 1-2-3 verwacht op grond van hun uiterlijk of wat ze hebben gedaan, om het maar even zo te noemen. Dat is het verrassende van de Bijbel. Je moet niet zozeer de vraag stellen: wat mag ik als vrouw? Een betere vraag is: welke plannen heeft God met mij? Hoe mag ik mijn positie als mens, als kind van God innemen?”

Met het denken in hokjes doe je Gods unieke schepping zo te kort

“Het grootste misverstand is dat vrouwen maar één rol zouden mogen hebben en dat dat een rol is die heel erg samenhangt met hun vrouw-zijn. Dat is echt te beperkt, vind ik. In de Bijbel vind je een grote diversiteit aan vrouwen die allerlei verschillende rollen vervullen. Dat geldt ook voor mannen trouwens. Dé vrouw in de Bijbel bestaat niet, net zomin als dé man niet in de Bijbel bestaat. Ik denk dat God de mens uniek heeft geschapen en met ieder persoonlijk een relatie wil aangaan. Die relatie bepaalt jouw rol. Als het goed is, bepaalt de Heilige Geest dat in je leven. Er staat ook nergens in de Bijbel dat de Heilige Geest aparte mannelijke of vrouwelijke gaven geeft. Samenlevingen, culturen en wijzelf bepalen heel graag wat mannelijk en vrouwelijk is. Maar als je gewoon naar de realiteit kijkt, is er een heel wijd spectrum. In het Midden-Oosten dragen mannen rokken en jurken; in het westen doen over het algemeen vrouwen dat. Dus wat maakt je vrouwelijk, wat maakt je mannelijk? Of als je als vrouw een mastectomie hebt ondergaan en geen borsten meer hebt, ben je dan minder vrouw? En bepaalt het feit dat jij als man een hoger inkomen dan je vrouw hebt jouw mannelijkheid?”

Veroordelend

“Als jij het voorrecht krijgt om moeder te worden, is dat geweldig en is dat een nieuwe rol, maar ik denk weleens dat het voor veel vrouwen te bepalend wordt. Dat je daarin je hele identiteit gaat zoeken. Die ligt als het goed is nog steeds in God, ook als je moeder wordt. In je carrière kan dat natuurlijk ook zo zijn. Ik merk vooral onder vrouwen dat we snel onzeker zijn en elkaar veroordelen. ‘Werk jij fulltime? Hoe doe je dat dan met je gezin?’ Ik krijg daar veel vragen over, terwijl een man die fulltime werkt die vraag nooit krijgt! Het zijn vaak juist de vrouwen die deze vraag stellen en veroordelend zijn op basis van verwachtingen, stereotypen, rollen die ik dus niet zo bijbels vind. De rollen van vrouwen in de Bijbel waren super divers. Uiteindelijk gaat het me niet echt daar om, maar dat je je identiteit vindt in God en je laat leiden door wat God van je vraagt. Dat kan misschien wel iets heel stereotypisch mannelijk zijn. Het zou ons minder moeten boeien. Als christen ligt je identiteit in Christus en niet in de rollen die je hebt.”

De rollen van de vrouwen in de Bijbel waren super divers

“We moeten ook oppassen om onze beelden van mannelijkheid te projecteren op God.

God is geen man. God gebruikt ook beelden van een vrouw, zoals Hij zich in Jesaja vergelijkt met een vrouw. Jezus doet dat ook: Hij vergelijkt zichzelf met een vrouw die een munt kwijt is en met een moederhen. Jezus gooit daarmee de stereotypen omver. In het Hebreeuws betekent el rachoem barmhartige God. Dat woord is afgeleid van rechem, dat baarmoeder betekent. Dat is een vrouwelijk iets. God is dus een ‘baarmoederlijke’ God.

Ik vroeg weleens in een college aan mijn studenten: voel je je meer vrouw, man of mens? De helft zei: ik ben gewoon mens. Daarin ligt een verbinding. We moeten niet zoveel bezig met de vraag: ‘Ben ik man of ben ik vrouw?’ Dat kan scheiding brengen, omdat je dan niet vrouwelijk genoeg of niet mannelijk genoeg bent. Iedereen is mens. Iedereen is menselijk. In het begin van de Bijbel lees je: God schiep de mens en die mens schiep Hij mannelijk en vrouwelijk. Laten we focussen op onze gezamenlijke menselijkheid en de uniciteit van elk mens. Dat lichaam van Christus waarvan wij deel mogen uitmaken is heel divers, elk mens is uniek. Geen man is hetzelfde, geen vrouw is hetzelfde. We moeten oppassen met stereotypen en generaliseren. Volgens mij doen we daar Gods schepping echt te kort mee.”

Veel voorkomende misverstanden over de rol van vrouwen volgens de Bijbel, kort belicht door Almatine Leene

#1 Vrouwen moet zwijgen

“Er zijn heel veel verklaringen over het ‘zwijgverbod’, maar er staan genoeg oproepen in de Bijbel om wel te spreken. En mannen moeten in sommige situaties ook zwijgen. Die tekst in 1 Korintiërs 14:34 kun je dus niet lezen als een zwijggebod voor alle vrouwen op alle momenten in de eredienst. Want anders verhoudt dat zich niet met de oproep tot het profeteren in hetzelfde hoofdstuk (39). Waar het om gaat, is dat er geen chaos moet komen in de gemeente. Er staat dat als vrouwen iets willen leren ze dat aan hun man moeten vragen (35). Dus vrouwen mogen leren. En waarom leer je iets? Om het vervolgens weer door te kunnen geven, als het goed is. Dat wordt in datzelfde vers gestimuleerd. We weten natuurlijk niet precies wat de context was, dus daar wil ik ook voorzichtig mee zijn, maar dat het geen algemeen spreekverbod is, is evident.”

# 2 Vrouwen mogen niet leidinggeven in de kerk

“De tekst in 1 Timotheüs 3 wordt dan meestal aangehaald. ‘Hij kan slechts de man van één vrouw zijn en hij moet sober, bezonnen, gematigd, gastvrij en een goede leraar zijn (…) Hij moet zijn huisgezin goed leiden en op waardige manier gezag over zijn kinderen uitoefenen.’ Nu waren mannen ook in de meerderheid in die tijd, maar dat wil niet zeggen dat er geen vrouwen waren die leiderschap mochten uitoefenen. Je hoeft alleen maar naar het lijstje te kijken aan het eind van de Romeinenbrief waar Paulus ook de groeten doet aan diverse vrouwen (Febe, Prisca, Maria, Junia, Persis, Julia).”

# 3 Vrouwen moeten onderdanig zijn

“Natuurlijk moet je onderdanig zijn als vrouw (22), maar dat moeten mannen die Christus volgen ook. Dit komt uit het vijfde hoofdstuk van Efeziërs en dat begint met ‘wees aan elkaar onderdanig’ (21). Hoe duidelijk wil je het hebben? Dus dat is het uitgangspunt en daarbinnen moet je bereid zijn om de minste te zijn, om te dienen. Dat geldt voor zowel mannen als vrouwen die Christus volgen. Als die volstrekte gelijkwaardigheid vanuit het beeld van God er is, wil je elkaar dienen. Gelijkwaardigheid en dienstbaarheid past daarin. Niet andersom. Dan krijg je een ongelijkwaardige relatie en dat is waar de zondeval al naar verwijst: ‘De man zal heersen over de vrouw.’ Dat is een vloek, het gevolg van de zondeval. Dat is dus niet zoals het bedoeld is. Daar wordt een relatie niet beter op, integendeel.

Een vers verderop in Efeziërs 5 staat dat de man het hoofd is van zijn vrouw (23). Wij denken dan direct aan iemand die meer gezag heeft, maar er zijn meerdere betekenissen. Ik denk dat deze metafoor allereerst wil zeggen: wat is het hoofd zonder het lichaam? Ze kunnen niet zonder elkaar. Het gaat niet zozeer om wat het belangrijkste is, maar dat je weet dat je elkaar nodig hebt. En als je het gezag wel wil toekennen, dan is het altijd dienend. Christus is het hoofd van de kerk en gaf Zijn leven voor de kerk.”

Tekst en interview: Jeannette Coppoolse
Beeld: Willem-Jan de Bruin

Lees ook: 90 procent van de vrouwelijke voorgangers ervaart seksisme

Dit is de Bijbel

Een van de afleveringen van de Dit is de Bijbel gaat over vrouwen in de Bijbel. Beluister deze aflevering hieronder: